«Ստուգված է»-ն մարտին անդրադարձել էր հայաստանյան գրանցում ունեցող 48 անուն կենսաբանական ակտիվ հավելումներին (ԿԱՀ, ռուսերեն՝ БАД), որոնք Ռուսաստանում խնդրահարույց էին որակվել և հանվել շրջանառությունից:
Ռուսաստանի սպառողների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում վերահսկողություն իրականացնող դաշնային ծառայությունը՝ Ռոսպոտրեբնադզորը, պնդում էր, որ հայաստանյան գնահատող մարմինները խախտումներով են գրանցել այդ հավելումները: Ըստ ռուսական կառույցի՝ այդ արտադրանքներում առկա են մելատոնին և սիմետիկոն դեղագործական նյութերը, որոնց կիրառությունը ԿԱՀ-երում արգելված է։
Մեր ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ Ռոսպոտրեբնադզորի պնդումները մասամբ են հաստատվում, քանի որ 48 ԿԱՀ-երից առնվազն 7-ի՝ խախտումով գրանցման վերաբերյալ որևէ փաստ չկա։
Պարզեցինք նաև, որ խնդրահարույց համարվող ԿԱՀ-երից երկուսը անխոչընդոտ վաճառվում են Հայաստանի դեղատներում։
Խնդրահարույց ԿԱՀ-երի վաճառքը և հայ սպառողը
Ռոսպոտրեբնադզորի հայտարարությունից հետո՝ Հայաստանում գրանցված 48 անուն ԿԱՀ-երի վաճառքը կասեցվեց Ռուսաստանում։
Հայաստանում դեռ ոչինչ չի ձեռնարկվել դրանք վաճառքի փուլում հայտնաբերելու, ստուգելու, վտանգավոր կամ անվտանգ ճանաչելու առումով:
Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնից (ՍԱՏՄ) մեզ ասել էին, թե տվյալ 48 անուն հավելումները չեն ստուգել, քանի որ բողոք կամ ահազանգ դրանց հետ կապված չեն ստացել:
Տեսչական մարմինների աշխատանքների համակարգման գրասենյակից փորձեցինք պարզել, թե լրատվամիջոցների հրապարակումներն ու փորձագետների մտահոգությունները դիտարկվո՞ւմ են որպես ահազանգ ՍԱՏՄ-ի համար։
Ապրիլի 29-ին ստացված գրավոր պատասխանում, հղում անելով օրենսդրական մի շարք ակտերի, կառույցից պատասխանեցին, թե «բողոքները, ինչպես նաև ԶԼՄ-ներում հրապարակված նյութերը հիմք չեն ըստ անհրաժեշտության ստուգումներ անցկացնելու համար՝ առանց դրանց հետագա դիտարկման: Իրականացված դիտարկման արդյունքում հիմնավոր ռիսկերի հայտնաբերման և ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված հիմքերի առկայության դեպքում միայն Տեսչական մարմնի կողմից կարող են իրականացվել վերահսկողական աշխատանքներ»:
Այս դեպքում անպատասխան է մնում հարցը՝ ի՞նչ դիտարկում է իրականացրել ՍԱՏՄ-ն, որ որոշել է զերծ մնալ վերահսկողական աշխատանքներից:
Հատկանշական է, որ նույն պատասխանում Տեսչական մարմինների համակարգման գրասենյակն է փաստում՝ դեռևս 2020թ օգոստոսին ՍԱՏՄ կառավարման խորհուրդը սահմանել է, որ «քննության կարող են առնվել նաև ԶԼՄ-ներում, սոցիալական ցանցում հրապարակված այն նյութերը, որոնք վերաբերում են սննդամթերքի և կերի անվտանգության, անասնաբուժության և բուսասանիտարիայի ոլորտներին»:
Գրասենյակի ներկայացուցիչները նաև ասել են, որ այս դեպքով սպառողները կարող են բողոք ներկայացնել տեսչական մարմին:
Նկատենք, որ ԿԱՀ-երը սովորաբար կասկածելի տեսք չեն ունենում․ ի տարբերություն, օրինակ, որդնած կոնֆետի կամ ժամկետանց սննդամթերքի՝ սպառողը չի կարող գնահատել ԿԱՀ-ի անվտանգ կամ վտանգավոր լինելը և ահազանգել դրա որակի վերաբերյալ։ Գրասենյակից նաև հավելել էին՝ եթե կենսաբանական ակտիվ հավելումը գրանցվել և իրացվում է պետական գրանցման վկայականով, ապա այն համարվում է անվտանգ, քանի դեռ տեսչական վերահսկողության արդյուքներով հակառակը չի հիմնավորվել:
Ռոսպոտրեբնադզորի իրականացրած վերահսկողության արդյունքներով հայաստանյան համապատասխանության գնահատման որոշ մարմինների՝ ՀԳՄ-ների կողմից մի շարք ԿԱՀ-երի գրանցումներ խախտումներով են իրականացվել: Այս տեղեկությունն անուղղակի հաստատել է նաև Էկոնոմիկայի նախարարությունը, երբ ՀԳՄ-ների նկատմամբ հարուցված վարույթների ընթացքին վերաբերող մեր հարցմանը պատասխանել է՝ խնդրահարույց դիտարկվող 48 հավելումների գրանցման վկայականների հիմնական մասը միասնական ռեեստրից հեռացվել է վերագրանցման նպատակով կամ չեղարկվել:
Տեսչական մարմինների աշխատանքները համակարգող գրասենյակին նաև հարցրել էինք՝ կարո՞ղ են իրենք պահանջել, որ ՍԱՏՄ-ն զբաղվի հայաստանյան դեղատներում խնդրահարույց ԿԱՀ-երի վաճառքի դեպքերի բացահայտմամբ, դրանց ստուգմամբ և հայ սպառողին դրանց վտանգավոր կամ անվտանգ լինելու մասին պատշաճ տեղեկատվության տրամադրմամբ: Պատասխանել են, որ գրասենյակը չի հանդիսանում տեսչական մարմնի վերադաս մարմինը, և որ ՍԱՏՄ-ն ենթակա է Կառավարությանը:
Վաճառվո՞ւմ են արդյոք խնդրո առարկա ԿԱՀ-երը Հայաստանում
Պարզելու համար, թե Հայաստանում վաճառվու՞մ են խախտումներով գրանցված ԿԱՀ-երը, դիմեցինք «Լևոն և Լամարա», «Վագա Ֆարմ» դեղատնային ցանցերին ու կենսաբանական ակտիվ հավելումներ ներմուծող «Դեմի Ֆարմ» ընկերությանը, սակայն կազմակերպություններից որևէ մեկը մեր հարցերին չպատասխանեց։
Անկախ դեղատների ասոցիացիայի նախագահ Արթուր Խաչատրյանն «Ստուգված է»-ին ասաց, թե խոշոր դեղատնային ցանցերից իրեն վստահեցրել են, որ այդ հավելումները չեն վաճառվում տվյալ ցանցերում:
Մենք զանգեցինք խոշոր դեղատնային ցանցերից մի քանիսի՝ «Ալֆա Ֆարմի», «Գեդեոն Ռիխտերի», «Տոնուս Լեսի» տարբեր մասնաճյուղեր ու պարզեցինք, որ 48 ԿԱՀ-երից առնվազն երկուսը անխոչընդոտ վաճառվում են այդ դեղատների գրեթե բոլոր մասնաճյուղերում: Խոսքը հայկական «Գառնի լայն» ընկերության «Գառնի սեդատիվ»-ի և բրիտանական արտադրության մանկական «Բիֆիցին Բեյբին»-ի (Bificin Baby) մասին է։
Խախտումո՞վ են նշված երկու ԿԱՀ-երը գրանցվել, վտանգավո՞ր են դրանք։ Այս հարցերին պետք է պատասխաներ ՀՀ-ում սննդամթերքի համար պատասխանատու մարմինը՝ ՍԱՏՄ-ն։
Խնդրահարույց համարվող 48 ԿԱՀ-երից 31-ը ՌԴ արտադրության են, 4-ը՝ Թուրքիայի, 4-ը՝ Մեծ Բրիտանիայի: Կան նաև Շվեյցարիայի, Լատվիայի ու Հայաստանի մեկական արտադրանքներ:
ԿԱՀ-երը գրանցող մարմիններն ու նրանց պարզաբանումները
Հայաստանում կենսաբանական ակտիվ հավելումների գրանցումն իրականացնում են ԵՏՄ սերտիֆիկացման մարմինների և փորձարկման լաբորատորիաների միասնական ռեեստրում ներառված ու ԵՏՄ տեխնիկական կանոնակարգերի պահանջներով նշանակված համապատասխանության գնահատման մարմինները:
Հենց այս մարմիններն են տալիս պետական գրանցման վկայական, սակայն ներկայացված փաստաթղթերի փորձաքննության և արտադրանքի լաբորատոր բոլոր փորձարկումների դրական արդյունքների հիման վրա: Իսկ ՍԱՏՄ-ն ստուգում է սահմանված տեղեկատվության ամբողջականությունը, ճիշտ կամ սխալ լինելը, վրիպակների առկայությունը, և նոր միայն այն գրանցում պետական գրանցման վկայականների միասնական ռեեստրում:
Կենսաբանական ակտիվ հավելումը համարվում է գրանցված, երբ ՍԱՏՄ-ն երեք օրվա ընթացքում գրանցման տեղեկատվությունը ավելացնում է պետական գրանցման վկայականների միասնական ռեեստրում։
ՍԱՏՄ-ից մեզ տեղեկացրել են, որ 48 անուն ԿԱՀ-երից 42-ը գրանցել են հայաստանյան հետևյալ լաբորատորիաներն ու սերտիֆիկացման մարմինները.
- «Էքսպերտ Սերվիս» ՍՊԸ,
- ԱՆ ակադեմիկոս Ս .Ավդալբեկյանի անվան առողջապահության ազգային ինստիտուտ ՓԲԸ-ի արտադրանքի սերտիֆիկացման մարմին,
- ԱՆ ակադեմիկոս Ս .Ավդալբեկյանի անվան առողջապահության ազգային ինստիտուտ ՓԲԸ-ի սանիտարահիգիենիկ փորձարկման լաբորատորիա
- «Ստանդարտ Դիալոգ» ՍՊԸ,
- «Նարեկ» գիտահետազոտական ՓԲԸ,
- «Էֆ-Դի- Էյ լաբորատորիա» ՍՊԸ։
Դիմեցինք նշված կառույցներին՝ հասկանալու, թե 48 անուն հավելումներից քանիսն է գրանցվել նրանցից յուրաքանչյուրի կողմից և որո՞նք են դրանք: Ի՞նչ խախտումներ է Ռոսպոտրեբնադզորը մատնանշել նրանց գրանցած հավելումներում, և արդյոք իրենց կառույցի նկատմամբ Էկոնոմիկայի նախարարության կողմից կա հարուցված վարչական վարույթ, ինչի մասին ավելի վաղ հայտնել էին գերատեսչությունից:
Գնահատման 6 մարմիններից մեր դիմումներին արձագանքել են երկուսը՝ «Նարեկ» ԳՀ ՓԲԸ փորձարկման լաբորատորիան և «Ստանդարտ Դիալոգ» ընկերությունը:
«Նարեկ»-ից, ըստ էության, մեր հարցերին չեն պատասխանել: Փոխարենը նշել են, որ իրենց կողմից գրանցած կենսաբանական ակտիվ հավելումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը, որը ներառում է նաև մեր հարցերի պատասխանները, ներկայացված է Էկոնոմիկայի նախարարությանը, և քննվում է վերջինիս կողմից հարուցված վարչական վարույթի շրջանակում:
«Ստանդարտ Դիալոգ» ՍՊԸ-ից պատասխանել են, որ 48 անուն կենսաբանական ակտիվ հավելումներից իրենք գրանցել են 7-ը, բայց կոնկրետ անվանումներ չեն նշել: Ըստ լաբորատորիայի՝ իրենք մելատոնին բուսական հիմքով կենսաբանական ակտիվ սննդային հավելումները գրանցել են 1,5 մգ չափաբաժնով, ինչը չի գերազանցում «Սննդամթերքի անվտանգության մասին» տեխնիկական կանոնակարգի 8-րդ հոդվածի 14-րդ կետի պահանջները:
Տեխնիկական կանոնակարգի նշված հոդվածը սահմանում է, որ բույսերից և (կամ) դրանց լուծամզվածքներից ստացված կենսաբանորեն ակտիվ հավելումների մեջ կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի օրական դոզան պետք է կազմի այդ նյութերի՝ որպես դեղամիջոց կիրառելու համար թույլատրված թերապևտիկ դոզայի 10-50%-ը:
Այսինքն՝ եթե որևէ նյութ որպես դեղամիջոց թույլատրված է, օրինակ, օրական 100 մգ-ով, ապա այդ նույն նյութը որպես սննդային հավելում կարող է լինել միայն 10-ից 50 մգ (այսինքն՝ 100 մգ-ի 10-50%-ը)։
Այս կանոնը սահմանվել է, որովհետև կենսաբանորեն ակտիվ հավելումները դեղամիջոց չեն, և դրանցով բուժում իրականացնելու նպատակ չի դրվում, ուստի դրանցում ակտիվ նյութերի քանակը պետք է զգալիորեն պակաս լինի, քան դեղամիջոցներում։
Դեղամիջոցների պետական գրանցման ռեեստրում Մելատոնին դեղամիջոցի թերապևտիկ դոզան 3 մգ է սահմանված: Ասել է, թե հայաստանյան գնահատման մարմինները իրավունք ունեին մինչև 1,5 մգ մելատոնին պարունակող պրեպարատը գրանցել որպես կենսաբանական ակտիվ հավելում:
«Ստանդարտ Դիալոգից» հայտնել են նաև, որ Էկոնոմիկայի նախարարությունն իրենց նկատմամբ վարչական վարույթ չի հարուցել, քանի որ իրենց գրանցած կենսաբանական ակտիվ սննդային հավելումներում խախտումներ չեն եղել:
Էկոնոմիկայի նախարարությունից խնդրեցինք հաստատել կամ հերքել լաբորատորիայի այս պնդումը, ինչպես նաև նշել, թե վարչական վարույթի բացակայությունն արդյոք նշանակում է, որ տվյալ մարմինը ԿԱՀ-երի պետական գրանցման գործընթացում, հակառակ Ռոսպոտրեբնադզորի պնդման, խախտումներ թույլ չի տվել:
Ապրիլի 23-ին նախարարությունից պատասխանել են, որ «Ստանդարտ Դիալոգ» ՍՊԸ փորձարկման լաբորատորիայի նկատմամբ վարչական վարույթ չի իրականացվել, քանի որ ընկերության ներկայացուցիչները Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի տեսակոնֆերանսների ընթացքում ներկայացրել են ցանկում ներառված և իրենց կողմից տրամադրված պետական գրանցման վկայականների մասով իրականացված գործողությունները և Սպառողների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ՌԴ վերահսկողության ծառայության դիտարկումները ժխտող հիմնավորումները:
Նախարարությունից խնդրել էինք տեղեկացնել նաև, թե ինչ փուլում են մյուս գնահատման մարմինների նկատմամբ հարուցված վարչական վարույթները: Այս մասով, ինչպես արդեն նշել ենք, գերատեսչությունից տեղեկացրել են, որ վարչական վարույթների շրջանակներում խնդրահարույց պետական գրանցման վկայականների հիմնական մասը միասնական ռեեստրից հեռացվել է վերագրանցման նպատակով կամ չեղարկվել է:
Լիազոր մարմնից նշել էին, որ ՀԳՄ-ների կասեցումների մասին կտեղեկացնեն նախարարության պաշտոնական կայքէջում: Վերջին գրավոր պատասխանով, սակայն, հայտնեցին, որ կասեցումներ չեն եղել, քանի որ ըստ նախարարության, խախտումները վերացվել են և պատշաճ միջոցներ են ձեռնարկվել դրանք կանխելու ուղղությամբ: Այս հիմքով էլ ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարությունը կարճել է հարուցված վարչական վարույթները:
Ստացվում է՝ Ռոսպոտրեբնադզորի հայտարարությունները, թե 48 անուն ԿԱՀ-երը խախտումներով են գրանցվել, մասամբ են հաստատվում Հայաստանի լիազոր մարմինների կողմից, քանի որ դրանցում, ըստ Էկոնոմիկայի նախարարության, կան ԿԱՀ-եր, որոնք համապատասպանում են պահանջներին:
