Հատկապես այս օրերին, երբ ԱՄՆ-ի արտաքին ֆինանսական աջակցության ծրագրերի կասեցումը լրջագույն խնդիրներ է առաջացրել թե՛ տեղական, թե՛ արտասահմանյան լրատվամիջոցների համար, ավելի կարևոր է դարձել լրատվամիջոցների ֆինանսական հոսքերի դիվերսիֆիկացիայի հարցը։
Ֆինանսական անկախության հասնելու կարևոր պայմաններից մեկը լսարանի ֆինանսական աջակցությունն է։ Այն լրատվամիջոցներին թույլ է տալիս լինել ինքնաբավ, կախում չունենալ ո՛չ պետությունից, ո՛չ քաղաքական կուսակցություններից, ոչ էլ արտասահմանյան հիմնադրամներից ու դրամաշնորհներից։
Շվեդական FOJO Մեդիա ինստիտուտը Շվեդիայի ինստիտուտի (SI) ֆինանսական աջակցությամբ Հայաստանի, Վրաստանի, Մոլդովայի և Ուկրաինայի լրատվամիջոցների, բլոգերների ու բովանդակություն ստեղծողների համար իրականացրել է հետազոտություն դրամայնացման գործիքների ու վճարային համակարգեր մասին։ Այդ գործիքակազմը կարող է խմբագրություններին օգնել ֆինանսական հոսքեր գեներացնել ու դառնալ իսկապես անկախ։
Հետազոտության հեղինակներից Արթուր Պապյանն ասում է, որ ընտրված 4 երկրներում մեդիան ունի գրեթե նույն ֆինանսական և էթիկական խնդիրները։ Հետխորհրդային այս երկրներում մեդիան կամ ֆինանսավորվում է քաղաքական կուսակցությունների ու առաջնորդների կողմից կամ հիմնականում հենվում է արտաքին դրամաշնորհային աջակցությունների վրա։ Հայաստանում, Վրաստանում, Մոլդովայում և Ուկրաինայում ցածր է լրատվամիջոցների ինքնաֆինանսավորման մակարդակը։
«Մեդիան պետք է ջանք գործադրի, որպեսզի կարողանա իր արտադրանքը մոնետիզացնել, հակառակ դեպքում ստացվում է, որ տապալել է որպես մեդիա իր գործառույթը։ Մեդիան և՛ բովանդակությունը ստեղծողն է և՛ այն տարածողն ու մոնետիզացնողը և հենց այս ամենի արդյունքում էլ պետք է կարողնա որպես ինստիտուտ պահպանել իր գոյությունը»,- ասում է Արթուր Պապյանը։
Հետազոտության մեջ ներկայացված է 14 հարթակ, որոնցից օգտվելով` բովանդակություն ստեղծողներն ու մեդիակառավարիչները կարող են ընտրել ու մշակել լսարանից եկամուտ ստանալու իրենց ռազմավարությունը:
Հետազոտության համահեղինակ Աննա Բարսեղյանն ասում է, որ առաջարկված հարթակների ու գործիքների ընտրությունը շատ մանրամասն է կատարվել։ Շահառու երկրների համար առավել արդյունավետ ու վստահաբար աշխատող տարբերակներն են ընտրել։
«Մենք առաջարկվող գործիքներն ու հարթակները բաժանել ենք տեսակների։ Քրաուդֆանդինգի հարթակներ, որտեղ կարելի է նախագիծ սկսել և գումար հավաքագրել կոնկրետ նախագծի համար։ Հարթակներ, որտեղ կարելի է բաժանորդագրություններ առաջարկել․ դու բովանդակություն ես հրապարակում և այդ բովանդակությանը հասանելիություն ունենալու համար մարդիկ քեզ վճարում են։ Կարող են լինել նաև նվիրատվություններ՝ միանվագ կամ պարբերական։ Փորձել ենք բոլոր հարթակների գրանցման ու հետագա օգտագործման քայլերը շատ մանրամասն ու հասկանալի ներկայացնել, որպեսզի հետևելով այդ քայլերին՝ բովանդակություն ստեղծողները կարողանան իրականացնել իրենց արշավը»,- ասում է Աննան։
Հարթակների ընտրության հարցում մեծ նշանակություն է ունեցել նաև աշխարհում դրանց ճանաչելիության ու վստահության մակարդակը, որպեսզի ցանկության դեպքում ոչ տեղացի մեդիասպառողները ևս վստահեն ու իրենց աջակցությունը կարողանան ցուցաբերել այս կամ այն մեդիաբովանդակության ստեղծման համար։
«Կարելի է ասել, որ ընտրված չորս երկրներում էլ քաղաքացիները սովոր չեն և պատրաստ չեն վճարել բովանդակության համար։ Սակայն մեդիաները պետք է թեկուզ շատ փոքր քայլերով, բայց գնան այս ճանապարհով, որպեսզի հասարակությունը ևս հնարավորություն ու ժամանակ ունենա սովորելու և ադապտանալու, որ բովանդակության համար, հատկապես որակյալ բովանդակության համար ևս պետք է վճարել»,– ասում է Աննան։
Լսարանից ուղիղ ֆինանսավորումը կստիպի նաև, որ մեդիան ավելի լավ ճանաչի իր ընթերցողին, հասկանա, թե հատկապես ինչպիսի բովանդակություն է նա փնտրում։ Հետազոտության հեղինակները կարծում են, որ օրինակ հայաստանյան մեդիան այսօր առավել քաղաքականացված է ու շատ թեմաներ, որոնք իսկապես հետաքրքրում են հանրությանը դուրս են մնում մեդիայից։
«Խմբագրությունները պիտի վերանայեն իրենց աշխատաելաոճը, վերանայեն իրենց ստեղծած բովանդակությունն ու դրա որակը։ Այս գործիքներն ու հարթակները հաճախ թելադրում են նոր բովանդակություն, որը օրինակ նախատեսված է հստակ թիրախ խմբի համար։ Մեդիան պիտի գնա այդ փոփոխությունների հետևից։ Այսօր շատ հետաքրքիր թեմաներ չեն լուսաբանվում և մեդիասպառողը, իրեն հետաքրքրող շատ հարցերի պատասխաններ լսում է բլոգերներից ու ինֆլուենսերներից։ Ու դա է պատճառը, որ վերջին տարիներին գովազդատուներն իրենց գովազդը կազմակերպում են հենց ինֆլուենսերների միջոցով»,- ասում է Արթուր Պապյանը։
Մեդիափորձագետի կարծիքով հայաստանյան մեդիան այսօր խորագույն ճգնաժամի մեջ է՝ գովազդային շուկան անընդհատ փոքրանում ու վերադասավորվում է։ Գովազդի մասին օրենքով հստակ ապրանքներ ու ոլորտներ գովազդելու իրավունքից մեդիան զրկվել է, ինչը էականորեն նվազեցրել է գովադային բյուջեն։ Գովազդային գումարներն ավելի շատ սկսել են հոսել դեպի սոցցանցեր։ Եվ ավանդական մեդիան այլ տարբերակ չունի, քան մտածել ֆինանսական մուտքերը դիվերսիֆակացնելու, նոր ու հետաքրքիր լուծումներ գտնելու ուղղությամբ։
Հենց սա է պատճառը, որ նոր գործիքներ ու հարթակներ առաջարկելուց բացի, հետազոտությունը ներկայացնում է նաև հաջողության պատմություններ ու հստակ օրինակներով ցույց տալիս, որ ցանկության, կրեատիվության ու համբերատար աշխատանքի դեպքում հնարավոր է հասնել հաջողության ու ֆինանսական անկախության։
