Մեդիա տեխնոլոգ և դասընթացավար Սերգեյ Յակուպովը օգնում է ստեղծել ու զարգացնել տեղեկատվական կայքեր, կառավարել լրատվական արտադրանքն ու աշխատել լսարանի հետ: Նա Telegram-ում mediamediame ալիքի հեղինակն ու խմբագիրն է:

Մեդիա նախաձեռնությունների կենտրոնի հրավերով նա վարեց «Մոնետիզացիայի մոդելներ մեդիայում» թեմայով դասընթացը՝ փորձելով աջակցել հայաստանյան կայքերին ազատորեն լողալ թվային շուկայում։

Սերգեյ Յակուպովը վստահ է, որ կարևոր է կարդալ կայքերի վիճակագրությունը, քանի որ լավ խմբագիրը, նայելով այցելությունների թվերին, կարող է կանխատեսել, թե ինչպիսի ձևաչափերն ու թեմաներն են հարմար առաջխաղացման համար:

Թվերն են, որ թույլ են տալիս մշակել դիստրիբյուցիայի մոդելները ու փող վաստակել՝ մնալով անկախ մեդիա:

Ի՞նչ անել ունենալու համար ինքնաբավ ու փողի մասին չմտահոգվող լրատվամիջոց:

Կա ընդհանուր խնդիր՝ խմբագրություններում չկա մարդ, որին ընդունված է անվանել՝ արտադրանքի կառավարիչ (product manager):

Պիտի լինի մարդ, որը դիտարկի կայքը որպես տեխնոլոգիական արտադրանք, այլ ոչ թե բովանդակության արխիվ: Այստեղից են սկսվում կայքի զարգացումն ու մոնետիզացիայի հարթակները:

Խնդիրն այն է, որ լրատվական կայքերը ստեղծում են մարդիկ, որոնք նախկինում աշխատել են թերթում կամ այլ ավանդական մեդիայում: Եվ սովորության համաձայն՝ շարունակում են կարծել, որ արտադրում են հրաշալի բովանդակություն ու մարդիկ պիտի այն սպառեն ինքնաբերաբար:

Բայց այդպես չէ, առաջնայինը բովանդակության դիստրիբյուցիան է, ներկայացումը:

Դիստրիբյուցիայի ձևերը պետք է իմանալ ավելի շուտ, քան սկսում ես արտադրել բովանդակությունը:

Երբ ունենում ես հանճարեղ բովանդակություն ու կայք, իսկ լսարան չի լինում, ապա պետք է վերադառնաս ու լսարան հավաքես: Իսկ այդ ընթացքում բովանդակությունը հնանում է, համապատսախանաբար, կորչում է արդիականությունը:

Մինչ կայք սարքելը, պետք է վստահ լինել, թե ում համար է այն և որտեղ է պետք լսարան փնտրել:

Չի՞ ստացվի, որ պահանջված են դյուրամարս, զանգվածային, սկանդալային, դեղին նյութերը:

Իհարկե, բովանդության հարմարավետ մատուցումը երկակի պատմություն է:

Մի կողմից՝ պարբերականը, կայքը, լրատվամիջոցը, բրենդը սկսում են սիրահետել լսարանի հետ, ինչն իրականում ռամկական մոտեցում է: Լսարանին մեծ հաշվով հարկավոր են հաց և տեսարաններ (այդպես եղել է և այդպես լինելու է):

Մյուս կողմից՝ կա ռոմանտիկ պատկերացում, թե մեդիան դաստիարակչական մարմին է: Այսինքն, այնպիսի ինստիտուցիա է, որը ոչ միայն իրազեկում է, այլև՝ կրթում ու տալիս գիտելիքներ: Եվ եթե անենք միայն այն, ինչը մեզանից սպասում է լսարանը, ոչ միայն մեդիան, այլև լսարանը չի զարգանա:

Բոլորս էլ ուզում ենք, որ մեդիան լինի մարդկային ու քաղաքացիական հասարակության զարգացման միջոց, եթե անգամ դա հնչում է բավականին պաթետիկ:

Բովանդակությունը չի կարող լինել լսարանի ցանկությունների հարյուր տոկոսանոց արտացոլումը:

Դա ինչ-որ իմաստով հիշեցնում է այֆոնի սրբազան հայտնագործությանը: Մինչ այֆոնը ոչ ոք անգամ պատկերացնել չէր կարող, որ կարող է լինի հեռախոս առանց կոճակների: 2006-ին ոչ մեկի մտքով չէր կարող անցնել, որ հպէկրաններով հեռախոսները կլինեն շատ հարմար: Նույնն էլ մեդիայի դեպքում է:

Չենք հարցնում լսարանին, թե ինչ է այն ուզում ստանալ, այլ անում ենք այն, ինչը կարող է փոխել հասարակությունը:

Այսինքն, տարածում ենք այնպիսի տեղեկություն, որը կարող է ազդել հասարակության տրամադրության, զարգացման վրա (նշանակություն չունի, էվոլյուցիոն թե ռեվոլյուցիոն):

Եվ որպեսզի չլինի լճացում, լրատվական կայքի բովանդակության դիստրիբյուցիայի դեպքում պետք է հավասարակշռել լսարանի ցանկությունները մեր առաքելության հետ:

Հետսովետական երկրներում մեդիան շարունակում է մնալ վերահսկողության գործիք: Այն ավելի շուտ կցորդ է՝ սկզբից գաղափարախոսության, հետո օլիգարխիայի: Հիմա ավելի հե՞շտ է դիրքավորվել շուկայում որպես ազատ միավոր:

Ես հավատում եմ, որ մեդիան կարող է ապրել ու փող աշխատել ոչ թե գովազդով, այլ իր լսարանով:

Լսարանը կարող է դառնալ մեդիայի համահիմնադիրն ու համամասնակիցը, այլ ոչ թե միայն պասիվ լսողն ու դիտողը, որի գլուխը ինչ ուզում, այն էլ լցնում են:

Մենք սովոր ենք մեդիան անվանել զանգվածային լրատվական միջոց՝ պատկերացնելով, որ որևէ սյան վրա դրված է բարձրախոս ու ողջ գյուղը հավաքվում ու լսում է այն, ինչն իրեն հրամցնում են:

Իրականում, մեդիան միջնորդ է լսարանի ու տեղեկատվության աղբյուրի միջև:

Հիմա մեդիայի համար ոսկե դար է, քանի որ կապը հորիզոնական է, աղբյուրն ու սպառողը կարող են տեղերով փոխվել՝ կախված այն բանից, թե ով՝ ինչ ունի:

Այսօր դու տեղեկատվության աղբյուր ես, վաղը՝ սպառող, և հակառակը:

Մեդիան խողովակ է, տեխնոլոգիա, ծառայություն:

Իսկ լրագրողնե՞րը:

Իսկ լրագրողները փաթեթավորողներն են: Նրանք փնտրում են աղբյուրներ ու լսարան:

Վստահ եմ, որ մոտակա տասը տարիների ընթացքում ոչ մի նոր տեխնոլոգիական թռիչք չի լինի, ամեն ինչ կա՝ գործիքներ, հարթակներ, հեռախոսներ, սոցցանցեր ու մեսենջերներ:

Հիմա խնդիրը դրանք վերադասավորելն է, քանի որ փոխվել է բովանդակության սպառման եղանակը:

Մեդիան պետք է հասցնի այդ ամենի հետևից, ինչը ոչ միշտ է ստացվում:

Մեդիան սովոր է մտածել, որ եթե վատ թե լավ դեռ աշխատում է, ուրեմն ոչինչ փոխել պետք չի: Իրականում չեն փոխվում, որովհետև հարմարավետության զոնայից դուրս գալը վախենալի է:

Հայաստանում անպայման պետք է ծանոթ լինենք մեդիայի հետնաբեմին, իմանանք ստվերային տերերին, այլապես կարելի է մոլորվել: Դա նյարդայնացնում է:

Բայց դա լավ է: Նյարդայնանալը օգուտ է: Կարող եմ պոպուլիստական համեմատություն անել ու հարցնել՝ որտեղի՞ց է հայտնվում մարգարիտը: Այն հայտնվում է, երբ ավազի հատիկը նյարդայնացնում է ոստրեին:

Մեդիան պետք է նյարդայնացնի հասարակությանը: Եթե մեդիան շոյում է հասարակության գլուխը, այն մեդիա չէ, այն… սանր է: Սանր, որը հարթեցնում, գեղեցկացնում է՝ թաքցնելով թերությունները:

Իսկ հասարակությունը չի կարող հարթեցված սանրվածքով լինել:

Մեդիան փուշ է հասարակության հետույքում, որն անընդհատ անհանգստացնում է:

Անգամ կարծում եմ, որ եթե Հռոմեական կայսրության ժամանակ լինեին սոցցանցեր, կայսրությունը շատ ավելի արագ կփլվեր: Այն միանգամից կքանդվեր, եթե մարդիկ տեսնեին կատարվող չարիքի ծավալը:

Հիմա կարծես փոքր մեդիա միավորները կարողանում են պայքարել հսկա կորպորացիաների հետ, եթե ստացվում է ճիշտ լարերի վրա ազդել:

Դա հենց ապացուցում է այն, որ կարելի է և պետք է փող աշխատել ոչ թե կոմերցիայով (շատ երկներում շուկան ազատ չէ, հետևաբար ազատ չէ գովազդային հոսքը), այլ աշխատելով հանրության հետ:

Կաթիլ առ կաթիլ հավաքագրումը շատ արդյունավետ է:

Բազմաթիվ են այն օրինակները, երբ հանրությունը աջակցում է մեդիային՝ սկսած Գարդիանից, որը 30 մլն է վաստակում միայն հանգանակություններով, վերջացրած Կոռեսպոնդենտ կայքով, որն ամբողջությամբ գոյատևում է լսարանի գումարով:

Օրինակ, Ռուսաստանում Ռոսկոմնադզորից տուժած կայքը դիմեց իր լսարանին ու կարճ ժամանակում հավաքեց տուգանքի գումարը: Կայքը համոզվեց ու ապացուցեց, որ լսարանին կարելի է դիմել:

Մեկ մարդ կարող է դուրս գալ մեդիա դաշտ ու դառնալ ազդեցիկ, հատկապես եթե նա որևէ կոնկրետ ոլորտի փորձագետ է:

Բայց ավելի մեծ շանսեր ունի խորշային մեդիան, քանի որ հուշում է լսարանին, որ թեմաները խորը մշակում են անցնում (որպես դիտող ոչինչ չգիտեմ որևէ թեմայի մասին, բայց նայելով՝ սովորում ու տեղեկանում եմ):

Կարևոր է, որ կայքը պատրաստեն մարդիկ, որոնք հեղինակություններ են իրենց ոլորտում: Անգամ եթե հեղինակը մեկն է, նա կարող է լուրջ խաղացող դառնալ մեդիա դաշտում:

Ընդ որում՝ նա խոշոր կորպորացիաների մրցակից չէ, քանի որ նրանք տարբեր շուկաներում են:

Հետաքրքիր բան ասեմ. լսարանն ու գովազդատուն ավելի շուտ փող կտան մեկ մարդ-մեդիային, քան խոշոր ընկերությանը:

Ավելի հեշտ է փող գտնելը, եթե մենա՞կ ես:

Իհարկե: Մարդ-մեդիային փող տվող ընթերցողը գիտի, թե կոնկրետ ումից պետք է պահանջել: Եթե մեդիան սկսի գլուխ պահել, արձագանքը կլինի վայրկենական:

Մարդ-մեդիան փող է վաստակով իր դեմքով ու այդ դեմքը պետք է լինի ազնիվ: Իսկ խոշոր կորպորացիան փող է ուզում ավելի աբստրակտ բրենդի համար:

Ընթերցողին ավելի հեշտ է փող տալ ոչ թե պայմանական Գարդիանին, որը հսկայական ու հարգանք վայելող հիմնադրամ ու մեծ գումարների շրջանառություն ունի, այլ փոքր, տեղական, խորշային նախաձեռնությանը, քանի որ փոքրի դեպքում յուրաքանչյուր դոլար տեսանելի կլինի:

Օրինակ, կդառնա տեքստ, որի կարիքն ունի հենց ընթերցողը:

Տեսանյութերը կշարունակե՞ն պահանջված լինել:

Ֆեյսբուքում տեսանյութերի քայլարշավը դանդաղել է, դիտումներն էլ նվազել են: Կարծում եմ՝ պատճառն այն է, որ Ֆեյսբուքն իր տեսանյութերը վարկաբեկեց ինքամիացման ռեժիմով:

Բայց այլ հարթակներում վիդեոն լուրջ թրենդ է, թեև, իհարկե, այսօր լուրջ ապագա ունեն փոթքասթերը:

Ընդ որում՝ ոչ թե լրատվական, այլ թեմատիկ, սերիալների նման ձայնային արտադրանքը, հարցազրույցների շարքերը, հետաքննությունները:

Միանգամյա արտադրանքը չի հասնում լսարանին, քանի որ չափազանց մեծ է մեզ շրջապատող ինֆորմացիայի ծավալը: Մեկ անգամ հանդիպելով՝ չես հիշի, հարկավոր է լսարանի մոտ ձևավորել սովորություն՝ պարբերաբար այցելել կայքը:

Որոշ իմաստով՝ դառնալ թմրանյութ:

Ինչու՞ է Ֆեյսբուքը կարևոր մեզ նման երկրներում: Ոչ մի այլ հարթակ չունի այդքան մեծ թափ ու գրավչություն նաև լրատվամիջոցների համար:

Որովհետև մենք ապրում ենք Ֆեյսբուքում, իսկ կայքերում չենք ապրում:

Երբ խոսում էի գլխավոր խմբագիրների հետ, հասկացա, որ բոլորն ընկալում են Ֆեյսբուքը որպես իրենց կայքի հիմնական դիստրիբյուցիայի խողովակ:

Մինչդեռ բոլորին դեպի սեփական կայք քշելը բնական չէ:

Մեդիան պետք է ինքն իրեն հարց տա՝ ինչու՞ եմ հրապարակում նյութերը սոցցանցերում:

Դեպի կայք ուղղորդումները բնական չեն, քանի որ սոցցանցերում իմաստ են ձեռք բերում ոչ թե նյութերը, այլ բարձրաձայն ու ազատորեն ասված մտքերը (կայքում մեր մտքերը բարձրաձայն չեն, քանի որ այն համակարգված ու հստակ էջադրված հարթակ է):

Եվ երբ լրատվականը Ֆեյսբուքում էջ է բացում, պետք է նաև հատուկ մարդ ունենա, որը զբաղվում է էջով՝ առանց նայելու կայքի աշխատանքին ու նմանակելու կայքի լեզուն:

Կայքն ընդամենը թեմաների աղբյուր է:

Ի վերջո, լրագրողությունը տեղեկությունը որքան կարելի է շատ մարդկանց հասցնելու ցանկություն է և, ուղղորդելով լսարանին սոցցանցից դեպի կայք, մենք արհեստականորեն կրճատում ենք լսարանը ու հիմնավորում դա որպես գովազդ վաճառելու մղում:

Այդ դեպքում պետք է հստակեցնել՝ կամ լրագրողներ ենք, կամ առևտրականներ:

Ի՞նչ անենք, եթե լրագրող ենք:

Վերցնենք սուպերմարդու հետ մեր սուպերհարցազրույցը, որը հրապարակվել է կայքում, ու վերափաթեթավորենք այն տարբեր հարթակներում առանց հղման (մանավանդ, որ Ֆեյսբուքը հղումներ չի սիրում):

Մենք ոչ թե կայքն ենք գովազդում, այլ ինքներս մեզ ու մեր հերոսին՝ նպատակ ունենալով ընդլայնել լսարանի ընդգրկումը: Հենց ընդգրկումը, այլ ոչ թե թրաֆիկը:

Թրաֆիկն, իրականում, խորամանկ, երկակի բան է, այն չի արտացոլում իրականությունը, քանի որ կարող ես վճարել ու ստանալ լսարան, պարզապես այդ լսարանը կազմված կլինի ավելորդ մարդկանցից:

Իսկ իրական լսարանը համայնք է, որը ինքդ ես ձևավորում՝ սեփական բրենդի շուրջ:

Եվ անգամ եթե քո լսարանը երբեմն քեզ հետ համամիտ չէ, նրան հետաքրքիր են քո առաջարկած հույզերը, արժեքները: Ի վերջո, մեդիան է դրդում լսարանին չլինել անտարբեր:

Արժե հիշել, որ կայքն ու սոցցանցերը կտրականապես տարբեր են: Եթե պարզապես քոփի-փեյսթ ես անում կայքի նյութերը, ուրեմն մի զարմացիր, որ լսարան ես կորցնում:

Սոցցանցերը հոդվածներ կարդալու համար չեն, այլ շփումներ խթանելու ու համայնքը թափ տալու, խոսակցություն սադրելու:

Հարցազրույցը Նունե Հախվերդյանի