Խորհրդային բոլոր կամ գրեթե բոլոր տպագիր թերթերի ու ամսագրերի ճակատին «Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե՜ք» կարգախոսն էր: Կա՞ր այդ կոչը, թե՝ չէ, միևնույն է, սովետական, այդ թվում նաև խորհրդահայ մամուլում ամենահաճախ մեջբերվող հեղինակը որոշ տարիներ Ստալինն էր, իսկ առհասարակ՝ Ուլյանով-Լենինն ու Կարլ Մարքսը:
Սովորական ակնարկ լիներ, ռեպորտաժ, թե ասենք թատերախոսական կամ արվեսատաբանական այլ հոդված, առանց Լենինի կամ Մարքսի աշխատություններից գոնե մեկ մեջբերման դժվար թե հրապարակվեր:
Շատ ավելի բարդ էր առանց նրանց ցիտելու հաջողություն ունենալ, եթե որոշել էիր թեկնածուկան գրել, կամ դոկտորական պաշտպանել: Անգամ, եթե թեման հասարակագիտական չէր, միևնույն է, առանց Լենինին մեջբերելու, չէիր կարող, ասենք, ֆիզիկայից գիտական աստիճան ստանալ:
Սակայն սովորական մարդկային զրույցներում մեջբերվող հեղինակները միանգամայն այլ էին: Խորհրդային երկրի անկումից հետո դրանք ամբարտակ ճեղքած հորդացած հեղեղատի պես հոսեցին դեպի տպագիր մամուլ:
Հայաստանի մամուլում մեջբերումներն ավելի շատ ֆիլմերից էին, քան՝ գրքերից:
«Մենք ենք մեր սարերը», «Եռանկյունին» ու «Հարսնացուն հյուսիսից» կինոնկարներն անսպառ աղբյուր էին թերթերի հոդվածագիրների համար: Այնուհանդերձ. կար ստեղծագործություն, որն ընդհանրական էր բոլոր հետխորհրդային երկրների համար, և որից հատվածներ կամ ֆրազներ էին մեջբերվում՝ հրապարակմանը որոշակի հումարային կամ իրոնիկ երանգ տալու նպատակով: Իլֆի և Պետրովի «Ոսկե հորթն» էր: Թե՛ գիրքը, թե՛ հատկապես համանուն ֆիլմը:
Օստապ Բենդերի սրամիտ արտահայտություններով ողողված էին տպագիր թերթերը: Շատ հաճախ նրա «Արթնացեք կոմս, ձեզ կանչում են գետնի տակից», «Ծերուկն անտանելի է դարձել», «Ոչ, սա Ռիո դը ժանեյրոն չէ» և բազմաթիվ այլ արտահայտություններ նույնիսկ հրապարակումների վերնագրեր էին դառնում:
Երկրորդ գիրքն իր մեջբերվող արտահայտություններով, հավանաբար Միխայիլ Բուլգակովի «Վարպետն ու Մարգարիտան» վեպն էր, ինչպես նաև նույն հեղինակի «Շան սիրտը» ստեղծագործությունը:
Վերջին երկուսի պարագայում պարտադիր չէր, որ մեջբերողը դրանք կարդացած լիներ:
Փոխվեց լրագրողական սերունդը, աստիճանաբար «Ոսկե հորթը» մոռացվեց, քանի որ երիտասարդներն իրենց կապված չէին զգում խորհրդային մշակութային ժառանգության հետ:
Բացի այդ, գրքի պահանջարկն ու ընթերցասիրությունը գահավեժ արագությամբ անկում էին ապրում: Վերջին տարիներին հարցումները ցույց են տալիս, որ նույնիսկ բուհերի բանասիրական ֆակուլտետներում ուսանողների մեծամասնությունը Պարույր Սևակից այս կողմ չի անցնում:
Այնուհանդերձ, դա չի նշանակում, թե մեջբերումներ գրքերից չեն արվում:
Պարզապես շատացել են միայն արտահայտությունը լսած կամ այստեղ այնտեղ կարդացած լրագրողների թիվը, որոնք իրենց հերթին հարկ են համարում կրկնել դրանք՝ որպես ասույթ:
Սոցիալական ցանցերում, հատկապես Ֆեյսբուքում, ամենապոպուլյարն իրենց գեղարվեստական արժանիքներով ու ոճով գրեթե հակադիր երկու լատինամերիկացի գրողներ են՝ Գաբրիել Գարսիա Մարկեսը և Պաուլո Կուելյոն:
Ընդ որում, սոցցանցի օգտատերերը հաճախ ծավալուն մեջբերումներ են վերագրում Մարկեսին, որոնց հեղինակն ամենևին էլ այդ հանճարեղ արձակագիրը չէ:
Սակայն հակահայերեն «կիսվել» բառով սահմանված ֆեյսբուքյան տարածման հնարավորությունը այնպիսի թափով է տիրաժավորում նրան վերագրվող ասույթը կամ նույնիսկ՝ ծավալուն հատվածը, որ թյուր պատկերացում է տալիս թե՛ տվյալ հեղինակի տաղանդի, թե՛ նույնիսկ աշխարհայացքային կողմնորոշումների մասին:
Այլ է Կուելյոյի դեպքում: Որոշ գրականագետներ նրան կոչում են հենց ստատուսների հեղինակ:
Այսինքն, այս գրողի հատկապես «Ալքիմիկոսը» գրքում չափազանց շատ են թեև նաիվ ու զգացմունքային, բայց և մասսաների համար հենց դրանով ընկալելի և հրապուրիչ ձևակերպումները:
Եթե սոցցանցերում այս երկու հեղինակների տողերն են ամենից շատ արտածվում, ապա էլեկտրոնային լրատվամիջոցներում վերջին տարիներին ամենաշատ մեջբերվող հեղինակը անգլիացի նշանավոր գրող Ջորջ Օրուելն է, հատկապես իր «Անասնաֆերման» վեպով:
Գրելով մեր երկրի սոցիալական անարդարության, օրենքի առաջ ոչ բոլորի հավասարության մասին, հայ լրագրողը կամ հոդվածագիրը որպես կանոն չի զլանում մեջբերել «Մեր անասնաֆերմայում բոլոր կենդանիները հավասար են, բայց մի քանիսն ավելի հավասար են» տողը:
Այս պատճառով է, որ «Հրապարակ»-ին զարմացրել ու զայրացրել է Սփյուքի նախարար Մխիթար Հայրապետյանի պատասխանը, թե չի կարդացել այդ գիրքը:
Աշխարհում այնքան շատ ընտիր գրքեր կան, որ սովորական մարդկային կյանքի տևողությունը չի բավարարի բոլորը կարդալ:
Այսքանով հանդերձ, անչափ քիչ են գրքերը, որոնց կարդացած չլինելը ամոթալի կարող է համարվել: Հաստատ «Անասնաֆերման» դրանցից չէ:
Ամեն մեկն իրավունք ունի որոշելու՝ ինչ կարդա և ինչը՝ ոչ: Գուցե հարց տվող լրագրողն ինքն էլ չի կարդացել այդ գիրքը, սակայն առիթը բաց չի թողել ամենաերիտասարդ նախարարին բռնեցնելու իբր անընթերցասեր լինելու մեջ:
Վերջին տարիներին և հատկապես թավշայա իշխանափոխությունից հետո լրատվամիջոցներում հաճախակի կրկնվում է էլի մի ստեղծագործություն, ավելի ստույգ դրա վերնագիրը՝ Վանո Սիրադեղյանի «Գյադաների ժամանակը»:
Այնուհանդերձ, կինոն շարունակում է ավելի մեծ թվով մեջբերումների, համեմատությունների առիթ հանդիասանալ: «Հարսնացուն հյուսիսից» կինոնկարի մի դրվագ, նոր բառային ձևակերպմամբ, սկսկել է տարածվել տպագիր ու էլեկտրոնային թերթերում, ռադիոյում ու հեռուստատեսությունում որպես հոգեվիճակի, գոհության նկարագրություն:
Գրեթե ամեն օր կլսես կամ կկարդաս «Մուրադի գոհ դեմքով» արտահայտությունը:
Հովհաննես Երանյան
Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ:
Մեկնաբանել
Media.am-ի ընթերցողների մեկնաբանությունները հրապարակվում են մոդերացիայից հետո: Կոչ ենք անում մեր ընթերցողներին անանուն մեկնաբանություններ չթողնել: Միշտ հաճելի է իմանալ, թե ում հետ ես խոսում:
Media.am-ը չի հրապարակի զրպարտություն, վիրավորանք, սպառնալիք, ատելություն, կանխակալ վերաբերմունք, անպարկեշտ բառեր եւ արտահայտություններ պարունակող մեկնաբանությունները կամ անընդունելի համարվող այլ բովանդակություն: