Երևանի պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի դեկան Նաղաշ Մարտիրոսյանի հետ ներքին ազատության մասին խոսելը առնվազն ուսանելի է:

Լավ առիթ է ինքդ քեզ դնելու այսօրվա ուսանողի տեղն ու փորձելու հասկանալ, թե ինչ է նշանակում դեկանի ասած՝ «դեպի լույսը տանող մասնագիտություն» ձևակերպումը:

Ես ուսանող էի 1988-ին ու ակատես, թե ինչպես էր փոխվում բուհի տրամաբանությունն ու ինչպես էր ազատ լինելու մղումը տեղ գտնում առօրյայում՝ ներառելով հաճույքն ու հեռանկարները: 

Երևի այսօր բարդ է համալսարանը համարել ազատությունների վերաիմաստավորման միջավայր, քանի որ ազատության ներքին ընկալումը նաև ստիպում է լինել ռացիոնալ: Այսինքն, մտածել՝ իսկ ի՞նչ է ինձ տալիս ակադեմիական կրթությունը (բացի դիպլոմից, իհարկե), որը չի կարելի յուրացնել ինքնուրույն:

Լրագրությունը որպես մասնագիտություն ընտրելն ու չորս տարի բուհում սովորելը այն պարտադրանքից է, որը կարելի է ներկայացնել կա՛մ պաթետիկ՝ հաստատակամ շեշտելով «ոսկե կանոնները», կա՛մ ռացիոնալ դիտանկյունով՝ դնելով դրանք կասկածի տակ:

Նաղաշ Մարտիրոսյանը կողմ է այն մտքին, որ թեև մեդիա դաշտը Հայաստանում լի է խնդիրներով, բայց լրագրությունը տանում է դեպի լույսը:

Այսօր լրագրողը դարձել է էժան աշխատուժ, վաճառում է իր մասնագիտությունը ջրի գնով: Համաձա՞յն եք, որ լրագրողի գինը ընկել է շուկայում:

Ես այլ կարծիք ունեմ: Ի վերջո, ժուռնալիստը ի՞նչ խնդիր է լուծում: Նա բավարարում է հանրության տեղեկատվություն ստանալու պահանջը, քաղցը: Եվ այսօր մարդիկ տեղեկատվական ահռելի հոսքերի մեջ են ու հարյուրավոր հնարավորություն ունեն տեղեկատվություն ստանալու:

Եվ եթե մտածում եք, որ ժուռնալիստի մասնագիտությունը արժեզրկվել է, ես չեմ կարող համամիտ լինել:

Մենք խոսում ենք պրոֆեսիոնալ լրագրության, այլ ոչ թե ուղղորդվող տեղեկատվություն տարածողների մասին:

Իհարկե, յուրաքանչյուր ոք կարող է տարածել տեղեկատվություն, և տեղեկատվական տեխնոլոգիաները տալիս են այդ հնարավորությունը, բայց պրոֆեսիոնալ լրագրությունը այլ նպատակներ ունի:

Եվ այսօր կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առջև: Եթե այդ մասին ենք խոսելու, սիրով պատրաստ եմ:

Այսօր Հայաստանում լրագրող դառնալու ցանկություն ունեցողը չորս տարի պետք է սովորի լրագրության կանոններ, հետո գնա աշխատելու՝ անելով այն, ինչ թելադրելու են մեդիայի սեփականատերերը: Եվ որքանո՞վ է ակադեմիական կրթությունը համապատասխանում կյանքին: 

Մենք լրագրողներ պատրաստում ենք ոչ միայն այն բանի համար, թե այս պահին դրա կարիքը կա թե չկա: Այլ նրա համար, որ ի վերջո, դաշտում լինեն խաղի կանոններ, որ գերակշռեն այն մարդիկ, որոնց համար թանկ են խաղի կանոնները, որ քաղաքակիրթ միջավայրում ընդունված մասնագիտական էթիկան և չափորոշիչները մեզանում նույնպես դառնան կարևոր:

Ի վերջո, ձեռքերը թափ տալը ելք չէ:

Եթե մարդը երազում է բժիշկ դառնալու մասին, ի՞նչ է անում: Մարդը գնում է և ստանում է մասնագիտական կրթություն: Ի՞նչ է անում մարդը, եթե ուզում է դառնալ օդաչու: Գնում ու ստանում է մասնագիտական կրթություն: 

Ի՞նչ է անում մարդը, եթե երազում է ժուռնալիստ դառնալու մասին: Ստանում է մասնագիտական կրթություն:

Չի կարծում, որ ժուռնալիստ դառնալու համար հարկավոր է ընդամենը նստել համակարգչի առաջ, որևէ ստատուս, մտորում կամ տեղեկություն գրել, ու նա արդեն ժուռնալիստ է:

Ժուռնալիստիկան այն մասնագիտությունն է, որը ենթադրում է մասնագիտական հմտություններ, լուրջ կրթություն: Իհարկե, ինձ հաճախ հակադարձում են, որ այսօր կան մարդիկ, որոնք լրագրության մեջ են, հայտնի անուններ են, բայց մասնագիտական կրթություն չունեն:

Բայց այդ մարդիկ ահռելի ճանապարհ են անցել և միայն իրենց ու իրենց ընթերցողներին, հեռուստադիտողին կամ ռադիոունկնդրին է հայտնի սայթաքումների ու վրիպումների ամբողջ այն ճանապարհը, որը օգնել է նրանց կայանալու: 

Մասնագիտական կրթությունը այբուբենի իմացությունն է, որը յուրաքանչյուր մասնագիտության դեպքում, անհրաժեշտ է: Աշխարհը վաղուց դա հասկացել է: 

Հիմա իմ սեղանին է «Դեպի խմբագրություն» գիրքը, որից կուզեի մի ձևակերպում ընթերցել. 

«Այսօր համալսարանն այն վայրն է, որտեղ ծնվում է լրագրությունը: Այսօր չեք հանդիպի լրագրողի, որն իր մասնագիտական կարիերան սկսել է դպրոցական շաբաթաթերթում աթոռներին մաստակ կպցնելու համար ամոթալի սովորության մասին նյութ տպագրելով: Որքան էլ մարդը գրելու շնորհք ունենա, չի կարող առանց համալսարանական մասնագիտական կրթության լրագրող դառնալ: Ինչպես առաջին օգնություն ցույց տվողը դեռ բժիշկ չէ»:

Երբ ասում եք, որ համալսարանը կենտրոն է, կարո՞ղ եք նշել դեպքեր, երբ համալսարանի լրագրության ֆակուլտետը անդրադարձել է այսօրվա խնդիրներին՝ ոչ պրոֆեսիոնալ աշխատանքին, լրագրողների իրավունքների խախտումներին, կախյալ վիճակին և այլն: 

Եթե որևէ մեկը (ոչ միայն ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը) ուզում է դաշտում լուրջ կանոններ փոխել, պիտի հասկանա, որ մեր դաշտը հեշտ կարգավորողներից չէ: 

Հայաստանում այն վերածվել է մարտադաշտի, որտեղ լուրջ փողեր են ներդրվում՝ մի քանի աղբյուրներից, հնարավոր է նաև՝ դրսից:

Եվ եթե ձեզ թվում է, որ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը կարող է այդ դաշտում լուրջ վերափոխումներ անել, ուրեմն առավել անուղղելի լավատես եք, քան ես:

Իհարկե, դաշտում պիտի փոփոխություններ անենք, և եթե ավելանա պրոֆեսիոնալ լրագրողների թիվը, փոփոխություններն ավելի հնարավոր կդառնան:

Մեդիա դաշտի լավագույն մասնագետները մեր ֆակուլտետում վարպետության դասեր են վարում, մենք ամեն օր աշխատում ենք լրագրողական կազմակերպությունների հետ՝ կարգավորելով փոքր ու մեծ խնդիրները: Բոլորի հետ խորհրդակցում ենք, ներգրավում ենք, ճշտում նրանց հետ նույնիսկ մեր ուսումնական պլանները վերափոխելիս:

Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը կտրված չէ իրականությունից, աշխարհից: Եթե կտրվեց մեդիա դաշտից, լրագրողական կառույցներից, դա կլինի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի խորտակման լավագույն պայմաններից մեկը: 

Մեր ուսանողներից շատերը աշխատում են դաշտում, բայց այլ հարց է, թե նրանք ինչ միջավայրում են հայտնվում և նրանցից ում ինչ խաղի կանոններ են սովորեցնում՝ մոռանալով այն, ինչը սովորել են համալսարանում:

Լինում է, որ ասում են՝ աղջիկս, տղաս, խաչ քաշիր քո սովորածի վրա և ենթարկվիր նոր խաղի կանոններին, որովհետև մենք քեզ դրա համար վճարում ենք:

Հնարովո՞ր է շտկել այս ամեն ինչը: Իհարկե, հնարավոր է: Պետք է անցնել ճանապարհ:

Դուք Սովետը տեսած մարդ եք: Արդյո՞ք դա բավականին երկար ճանապարհ չէ:

Եկեք մոռանանք սովետական շրջանը: Սովետական ժուռնալիստիկայի որևէ օրենք քննություն չի բռնել 1988-ից հետո, երբ մամուլը փորձեց նոր խաղի կանոններ որդեգրել: 1990-ականներին շատ հետաքրքիր մամուլ ունեինք, դրա մասին խոսք չկա:

Բայց նայեք վերջին երկու տարվա մեր մեդիա դաշտին, որտեղ խոսքի ազատության բացառիկ հնարավորություն է և խոսքի ազատության չգնահատման բացառիկ դրսևորում:

Ձեր կարծիքով՝ ինչու՞ 1990-ականների վերջից լրագրողները դադարեցին լինել թելադրող, ավելի շուտ դարձան տարբեր ուժերի կցորդներ:

Բարեբախտաբար միշտ եղան լրագրողներ, որոնք չկորցրեցին իրենց դեմքը, դիմագիծը, սկզբունքները՝ հավատարիմ մնալով լրագրության ոսկե կանոններին: Եվ նրանցից յուրաքանչյուրի հետ հանդիպումը մեր համալսարանում դառնում է տոն:

Բայց բոլոր ժամանակներում եղան նաև լրագրողներ և լրատվամիջոցներ, որոնք չդիմացան մեծ ու փոքր գայթակղություններին, և դա միանգամայն հասկանալի է:

Ի՞նչ է լինելու շարունակությունը: Կարծում եմ՝ պիտի գիտակցենք, որ լրատվամիջոցներն այսօր ապրում են վստահության լուրջ ճգնաժամ:

Լրատվամիջոցները այդ ճգնաժամը կարող են հաղթահարել՝ վերադառնալով ճշմարիտ լրագրությանը: Նաև դաշտը օրենսդրորեն կարգավորելով:

Հիմա ԶԼՄ-ների մասին օրենսդրական բազան բավականին հնացել է և չի արտացոլում մեդիա դաշտի այն փոխակերպումները, որոնք կան այսօր:

Օրենքը բոլորովին այլ ժամանակների և բոլորովին այլ լրատվամիջոցների հագով է ձևած, ինչը կարծում եմ՝ անթույլատրելի է:

Ի՞նչը կուզեինք փոխել օրենքում:

Լրատվամիջոցների ֆինանսական հոսքերը պիտի թափանցիկ լինեն, պիտի երևա լրատվամիջոցների սեփականատերերի դեմքը, որպեսզի յուրաքանչյուր սպառող իմանա, թե ինֆորմացիան ո՛ր կողմից է գալիս:

Ի վերջո, տեղեկատվությունը նման է քամուն: Նայած, թե որ կողմից է այն փչում:

Իհարկե, լրատվությունը բիզնես է, բայց ո՞վ է ասում, որ բիզնեսը չպիտի ունենա խաղի բարոյական կանոններ: Ո՞վ է ասում: 

Իսկ այսօր հարց է՝ այդ խաղի կանոնները պահելու լծակներ կա՞ն, թե՞ չկան, կամ՝ այդ լծակների առկայությամբ արդյո՞ք սահմանափակվում է խոսքի ազատությունը, թե՞ հակառակը:

Որպես շատ բան տեսած մարդ, կարո՞ղ եք ասել՝ հիմա ուսանողները ազա՞տ են, թե՞ ոչ: Նկատի ունեմ՝ ներքուստ, ռացիոնալ տեսանկյունից:

Նրանք առավել քան ազատ են: Ուսանողներն իրենց ազատությունների ամբողջ ընդգրկումը ցույց տվեցին 2018-ի ապրիլ-մայիս ամիսներին: Այն ուսանողները, որոնք արեցին հեղափոխությունը, ցույց տվեցին իրենց ներքին ազատության չափը: 

2018-ի սերունդը դուրս եկավ փողոց և վերադարձավ լսարան այն ժամանակ, երբ լուծեց իր առջև դրած խնդիրը։

Բայց վերադարձավ նույն լսարանը:

Բարեբախտաբար, փոխելու շատ բան չկար: Եթե 1988-ի ուսանողները շատ բան սովորեցին շարժման ընթացքում, ապա 2018-ին փողոց դուրս եկած ուսանողները ըստ էության ազատությունը յուրացրել էին արդեն լսարանում՝ սովորելով լրագրություն, մարդու իրավունքներ և այլ բաներ: 

Եվ հեղափոխության առաջնորդներից ոմանք էլ նրանց դասախոսներն էին: Այնպես, որ լսարանը ինչ-որ առումներով նախապատրաստել էր հեղափոխությունը:

Հետաքրքիր է, որ հավատում եք դրան:

Ես հավատում եմ ու գիտեմ, որ չի գտնվի մի ուսանող, որը կասի, թե լսարանում իրեն սովորեցնում էին խեղճություն, թշվառություն և այլն, իսկ իրենք այդ շղթաները պոկեցին:

Մեր ուսանողները ազատության անսահման հնարավորություն են ունեցել և ունեն: Նրանք երբեք չեն լսել «չի կարելի» բառը: 

Ընդամենը մեկ հարցում համաձայն չեմ եղել իմ ուսանողների հետ և մինչև այսօր համաձայն չեմ: Դա բանակի տարկետման հարցն է: 

Ես ասում եմ, որ յուրաքանչյուր տղա զինվոր է և պիտի ծառայի բանակում՝ առանց տարկետման: Տղաս նույնպես զինվոր է…

Դա հասկանալի է, իսկ ի՞նչը կուզեիք փոխել ֆակուլտետում, եթե ունենայիք կախարդական փայտիկ: 

Կուզեի, որ մեր ունեցած տեխնիկական և աշխարհի հետ հաղորդակցվելու հնարավորությունների յոթնապատիկը ունենայինք, որ ուսանողները կարողանային լայն պրակտիկա անցկացնել:

Որտեղ էլ լինեն հետագայում լրագրող ուսանողները, իրենք միշտ մտածում են այնպես, ինչպես 1996-ին գրել է նոր լրագրության ջատագով Գաբրիել Գարսիա Մարկեսը: 

Հիմա կարդամ. «Ուսանողների մեծամասնությունը լրագրություն մուտք են գործում ակնհայտ թերի պաշարով: Նրանք հաճախ լուրջ խնդիրներ ունեն կապված իմացությունների հետ և չեն կարողանում միանգամից ընկալել ընթերցված նյութը: Նրանցից ոմանք հպարտանում են, որ կարող են ընթերցել նախարարի սեղանին գլխիվայր դրված գաղտնի փաստաթուղթը և այլն և այլն»:

Մեր շրջանավարտներից ոմանք մտածում են՝ դե լավ է՛, մեզ ի՞նչ սովորեցրին որ:

Բայց իրականում այն, որ իրենք դաշտում կայացել են ու դարձել առաջինը կամ առաջիններից մեկը, դա պայմանավորված է մասնագիտական որակներով, որոնք ձեռք են բերել համալսարանում՝ հաճախ չարժևորելով դա:

Այն լույսը, որն իրենք վերցրել են համալսարանից իրենց ոգում, մեծացել և ընդլայնվել է:

Ուսանողը երևի ինքն իրեն է սիրում՝ իր երիտասարդ ու հետաքրքրասեր ժամանակը:

Այսինքն, եթե ուսանողը սիրում է իր համալսարանը, իր հայրենիքը, դա նշանակու՞մ է, որ չի սիրում ո՛չ համալսարանը, ո՛չ հայրենիքը, ո՛չ հայրենի տունը, այլ իրե՞ն է սիրում: 

Նկատի չունեմ ինտիմ զգացմունքները՝ ինչպես հայրենասիրությունը:

Ոչ, համալսարանը հայրենիքի պատառն է, ինչպես հայրենի եզերքը: Նրանց սիրած աղջիկն ու տղան էլ հայրենիքի մի մասն են:

Այդքան ճակատայի՞ն և ուղի՞ղ:

Բոլոր նրանք, ովքեր ուղիղ ասելով նկատի ունեն գնացքի երկու գծերը, որոնցով պետք է գնալ՝ ոտքերը կողմ չդնելով, սարսափելի տխուր, տաղտկալի մարդիկ են:

Ուղիղ գնալը նշանակում է միշտ գնալ դեպի լույսը, որը մերժելի չէ գրված ու գրված բոլոր օրենքներով:

Բայց ժուռնալիստի մասնագիտության դեպքում ուղիղ գնալը նշանակում է հավատարիմ մնալ մասնագիտության ոսկե կանոններին և տեղյակ լինել բոլոր փոխակերպումներին, որոնք կատարվում են դաշտում՝ պահանջված լինելու համար:

Շատ ճիշտ եք ասում, բայց երևի դեպի լույս ենք գնում, երբ խավարում ենք: Հիմա խավարու՞մ ենք:

Միշտ պետք է գնալ դեպի լույսը: 

Հարցազրույցը Նունե Հախվերդյանի