«Մանանա» կրթամշակութային կենտրոնը երկար ճանապարհ է անցել: Այն տարբեր տարիների (անգամ կարելի է ասել՝ ժամանակային գոտիների) միջով անցած մի հարթակ է, որը համախմբում է երեխաներին ու պատանիներին և սովորեցնում ինքնադրսևորվել լրագրության, կինոյի, լուսանկարչության ու անիմացիայի միջոցով:

Պատանիների համար ստեղծարար կենտրոն հիմնելու գաղափարը ծագեց 1990-ականներին, երբ նորմալ չէր գործում դպրոցը, չկային արտադասարանային խմբակներ, և ընդհանրապես կյանքն անհասկանալի ու բեկումնային փուլում էր:

Ռուզաննա Բաղդասարյանը որոշեց իր երեք որդիների ու նրանց ընկերների համար տարբեր զբաղմունքներ հնարել. «Թերթ էինք սարքում, նկարում, հոդվածներ գրում: Հետո տեսա, որ երեխաները շատանում են ու պահանջ է ծնվում կենտրոն ստեղծելու»,- պատմում է նա:

Այդպես 1995-ին ծնվեց «Մանանան»:

«Բոլորը հղում էին անում պատերազմի և մութ ու ցուրտ տարիներին ու ասում, որ պետք է համբերել, բայց ես տեսնում էի, որ իմ երեխաների ու նրանց սերնդի մանկությունը ավարտվում է, և նրանց գիտելիքներ են հարկավոր»,- ասում է Ռուզաննան:

Տեխնիկայի ու պատանիների նոր սերնդի փոխակերպումները ստիպում են «Մանանային» տարբեր առաջնահերթություններ սահմանել: Հիմա դա մարզային ծրագրերն են:

2014 թվականին ստեղծվեց Հայաստանի պատանի թղթակիցների մարզային ցանցը և 17.am կայքը, որտեղ 14-24 տարեկան պատանիները հրապարակում են նյութեր իրենց հուզող ամենատարբեր թեմաներով՝ կրթության, արտագաղթի, գործազրկության, ազատ ժամանցի, բնակավայրերի խնդիրների, պարզ ու հասարակ մարդկանց, մի խոսքով՝ այն ամենի մասին, ինչն իրենց շրջապատում է:

Սեփական փորձով ու մաշկով ունիվերսալ պատմություն կառուցելը թերևս ամենաբարդ ու շնորհակալ գործն է: Ռուզաննա Բաղդասարյանը վստահ է, որ կառուցումը, այսինքն՝ սցենարը, ամենակարևոր մեկնակետն է:  

«Մանանայում» ընդունված է խմբերն ու դասերը կոչել «ստեղծագործական արվեստանոց»: Ինչպե՞ս են դրանք տեղի ունենում:

Փորձում ենք երեխաներին սովորեցնել ինքնաարտահայտվել և դա անում ենք մեդիայի միջոցով: Առաջին հերթին գրում ենք, լինի սցենար, հոդված, թե գեղարվեստական տեքստ:

Նույնիսկ եթե նկարում ես, պիտի իմանաս, թե ինչ ես ուզում ստանալ ու կարողանաս դա ձևակերպել, միևնույն է՝ պատկերներով թե բառերով:

Չենք սովորեցնում համակարգչային որևէ ծրագիր ու ասում՝ դե, գնա, կիրառիր: Մեզ մոտ գիտելիքը ստանում են քննարկման, գեղարվեստական, վավերագրական ֆիլմ կամ սոցիալական գովազդ նկարահանելու ընթացքում, մեդիա ճամբարներում և այլն:

Այսինքն, սովորելը ընթացք է, ինչպես արվեստանոցում: Ուզում ենք, որ երեխաները արտադրանք ստեղծեն ու հենց ստեղծելու պահին սովորեն:

Հավատում եմ, որ ամեն ինչին կարելի է հասնել, եթե սկսես փոխել երեխաների մտածողությունը: Մեծահասակները սովորաբար ունենում են կայուն պատկերացումներ, որոնցից դժվարությամբ են հրաժարվում, իսկ երեխաները արագորեն են ազատվում կարծրատիպերից:

Լրագրության դպրոցները Հայաստանում շատ են, կան բաժիններ գրեթե բոլոր բուհերում, նաև մասնավոր: Դա նորաձև՞ է, թե՞ իրոք պահանջարկ կա:

Գրեթե բոլոր կազմակերպություններն ու համալսարանները մեդիայի հետ կապված բաժիններ ու դասընթացներ ունեն, բայց մեր նպատակը լրագրող պատրաստելը չէ:

Կարծում եմ, որ լրագրությունը «մաքուր», աշխարհից կտրված մասնագիտություն չէ, այն կարող է համադրվել, ասենք, անիմացիայի կամ կինոյի հետ: Ի վերջո, գիտելիքը (ասենք, լրագրողական ժանրերի մասին) շատ հեշտ է ձեռք բերել:

Ավելի կարևոր է, որ երեխան տեսնի, հասկանա, գնահատի ու արժևորի իր շրջապատը: Մի խոսքով, դուրս գա կաղապարից:

Հաճախ երեխաներն ասում են՝ ախր, գրելու բան չկա, ոչինչ չի կատարվում: Իսկ երբ մի փոքր դրդում ենք մտածելու ու տեսնելու, որ իրենց շուրջը տարբեր հետաքրքիր մարդիկ են ապրում, շատ բան հոսում ու փոփոխվում է, միանգամից խանդավառվում են:

Տեսնելը, գնահատելը, վերլուծելը այն հատկանիշներն են, որոնք հարկավոր են բոլոր մասնագետներին: 23 տարվա ընթացքում շատ երեխաներ են եկել մեր կենտրոն, և անկախ այն բանից, թե ինչ մասնագետներ են, նրանք տարբերվում են: Նրանց մտածողությունն է ոչ ստանդարտ:

Շատ լրագրողական դպրոցներ ինչ-որ դասընթացներ են կազմակերպում, հավաստագրեր տալիս: Երևի, մարդիկ սիրում են հեռուստացույցն ու մտածում են, որ կարող են դառնալ սերիալի աստղ կամ հայտնի հաղորդավար:

Չգիտեմ, թե ինչ կարող են սովորեցնել երեխաներին: Ինչպե՞ս լուր գրել: Հետո էլ վստահեցնե՞լ, որ նրանք արդեն լրագրող են, քանի որ լուր գրել գիտեն:

Օրինակ, մենք մեր բոլոր երեխաներին ասում ենք՝ լուր մի գրեք, քանի որ մենք սկզբունքորեն լուրեր չենք հրապարակում: Եթե լուրը քեզ հուզում է, ապա այդ լուրի շուրջը գրիր վերլուծություն, ֆելիետոն, հարցազրույց արա և այլն:

Խրախուսում ենք, որ նյութի կենտրոնում պահեն «փոքր մարդուն», որը երբեք մեդիա- հերոս գուցե չի դառնալու: Մեր թղթակիցներին և ընթերցողներին էլ ասում ենք, որ գրեն «իրական պատմություններ իրական մարդկանց, իրական խնդիրների մասին»:

Մեր երեխաները բնավ էլ «մանկական» խնդիրների մասին չեն գրում, նրանց նյութերի  հիմքում իրական ապրումներ են:

Օրինակ, վերջերս մի աղջիկ գրել է իր և հոր հարաբերությունների մասին, ու թեև թեման արտագնա աշխատանքն է, բայց խնդիրն ավելի անձնավորված ու խորն է, քան կարելի է պատկերացնել:

16 տարեկան երեխան հաշվել է, որ իր հորը տեսել է ընդամենը 2 տարի, 4 ամիս, որ իր հոր կյանքի 90%-ը կազմում է աշխատանքը, 10%-ը՝ ընտանիքը: Եվ այդ 10%-ը բաժանվում է իր ու իր մոր միջև: Բայց մայրը հասկանալով, թե որքան մեծ է հոր կարոտը՝ իր բաժին ուշադրությունը զիջում է երեխային:

Կյանքը՝ ներկայացված այդպիսի գրաֆիկով, շատ նուրբ բաների մասին է ակնարկում. մանկության, կնոջ զոհողության, ընտանիքի քայքայվելու նոր մոդելի և այլն:

Ժամանակակից դպրոցը ունի շատ խնդիրներ, բայց երևի, ամենակարևորն այն է, որ դպրոցը չի պատրաստում ինքնուրույն մտածող ու վերլուծող անհատների:

Մենք հենց դա ենք փորձում փոխել: Թեստային համակարգը, որն առաջարկում է ընդամենը երեք տարբերակ՝ այո, ոչ, չգիտեմ, երեխաներին կաղապարում է: Դպրոցը կարող է պարտադրել ընտրել ճիշտ տարբերակը, երբ ճիշտ տարբերակները շատ են, և երեխաների մեջ մահանում է «ինչո՞ւ» հարցը, վերլուծելու ձգտումը:

Ու ճիշտն ասած, ես համարում եմ, որ մեր հասարակության բոլոր չարիքների արմատը դա է: Փոփոխություններ տեղի չեն ունենում, քանի դեռ ուղղորդվում ենք ցուցում-հրամաններով: Ցավոք, երբ հետ ես վարժվում մտածելուց, կորցնում ես շատ ավելին:

Մտածել, առաջին հերթին, նշանակում է կոտրել կաղապարներն ու ինքնուրույն եզրահանգումներ անել:

Միգուցե այդ դեպքում աշակերտը ուսուցչին լուրջ չընդունի:

Հավատացնում եմ, որ երեխան շատ լավ կընդունի միասին պատասխաններ գտնելու ձևաչափը, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ իրեն չեն խաբում: Շատ կարևոր է հեղինակություն ձեռք բերել՝ առանց խաբելու:

Ցավոք, այնպես է, որ վերևից ներքև ու ներքևից վերև ավելի հեշտ է աշխատել, երբ ցուցումներ ես ստանում: Այսինքն, ուսուցչին տալիս են ֆորմաներ, որոնցով պետք է աշխատել: Այդպես հեշտ է թե՛ վերևի, թե՛ ներքևի համար:

Շատ քիչ են այնպիսի ուսուցիչները, որոնք կարող են ասել աշակերտին՝ ինքս էլ չգիտեմ պատասխանը, եկեք միասին փնտրենք:

Մտահոգիչ համարու՞մ եք այն ռազմահայրենասիրական քարոզը, որը արվում է  դպրոցում: Կարծում եմ, դա քննարկման դաշտ չի թողնում, որ երեխաները մտորեն կյանքի ու մահվան, բաց ճանապարհների շուրջ:

Ռազմահայրենասիրական քարոզչությունը պետական որոշում է: Ինչպես, օրինակ, Սպարտայում էր, որտեղ քարոզվում էր ինքնապաշտպանությունը՝ կյանքի գնով:

Երևի կարծում են, որ քարոզչությունը ոգեշնչում է, բայց տեղի է ունենում հակառակը. այն հոգնեցնում է:

Ինձ թվում է, որ հայրենասիրության մասին ընդհանրապես չեն խոսում, դա պիտի լինի ինքնըստինքյան:

Մի աղջիկ մեզ նյութեր էր ուղարկում, թե ուզում է դիպուկահար դառնալ ու մեկնել սահման: Ասում էր՝ պետք լինի, կյանքս էլ կտամ: Հարցրեցի՝ իհարկե, հասկանում եմ, որ մեծ բաների մասին ես ուզում գրել, բայց ինչո՞ւ ես կարծում, որ պակաս հայրենասիրական է լավ ուսուցիչ կամ թեկուզ լավ մայր լինելը:

Այս աշխարհում ոչ մի մայր չի երազում երեխա ունենալ, որպեսզի նա դառնա պատերազմող զինվոր: Մայրը երազում է, որ իր երեխան դառնա նկարիչ, գիտնական, բժիշկ: Եվ հայտնի «ատամհատիկի» արարողության ժամանակ ոչ ոք տարբեր առարկաների կողքին զենք չի դնում:

Երեխաների համար օրինակելի մոդել են դարձրել զոհված ազատամարտիկի կերպարը ու համոզմունքը, որ հայրենիքի համար պետք է միայն մահանալ, քանի որ դա պատիվ է: Ի դեպ՝ նույնն էլ ասում էր Էրդողանը, որը դեռահաս աղջկան համոզում էր, թե որքան կարևոր է ազգի համար մարտիրոսվելը:

Իմ կարծիքով, մենք նախ պետք է հայրենիքի համար ապրել սովորեցնենք:

Երեխաներն ուղղորդվում են անձնական վարքագծային մոդելներով. ինչ տեսնում, այն էլ սովորում են: Ցույց տաս վատը, կեղծը, դա էլ կընդունի որպես կանոն:

Կեղծը շատացե՞լ է:

Այն եղել է միշտ: Ինձ թվում է, ոչ միայն երեխաները, այլև մեծահասակներն են հոգնել կեղծ խոսքից:

Ամբիոնից խոսում են ծեքծեքուն բաներից, բայց ապրում են բոլորովին այլ կերպ: Եվ որպես դրա ականատես, լսարանն այլևս նրանց չի հավատում:

Գաղափարախոսությունը ազդում է հատկապես այն դեպքում, երբ չկան հակազդող ազդակներ:

Մեդիան ընդհանրապես շատ ազդեցիկ գործիք է: Օրինակ, աղջիկներից շատերը սերիալների ազդեցության տակ ուզում են գնալ ապրելու Հնդկաստան՝ բոլորովին չպատկերացնելով, թե դա ինչ երկիր է:

Հակաքարոզչական պատվաստումներն ինչպիսի՞ ն կարող են լինել:

Հիշում եմ, որ 1988-ին խնդրեցի երեք տարեկան աղջկաս հետևել նորածին եղբորը, մինչև լվացք անեմ: Հեռուստացույցը միացրած էր: Եկա տեսա, որ աղջիկս վախեցած, գունատ վիճակում ամուր գրկել է եղբորն ու պատրաստ է լաց լինել: Ասաց՝ մենք ուզում ենք ռուս դառնալ:

Պարզվեց, որ նայում էին ֆիլմ, թե ինչպես են թուրքերը հայերին կոտորում… Այդ օրվանից ինձ համար ակնհայտ դարձավ, որ գաղափարախոսությունը ակնհայտորեն ազդում է առաջին հերթին երեխաների վրա: Ազդում է, վախեցնում ու ստիպում է գտնել լուծումներ, որոնք այլ իրավիճակում բոլորովին այլ կլինեին:

Երբ երեխային միայնակ ես թողնում գաղափարախոսության հետ, նա մոլորվում է: Առանց ուղեկցի երեխան չի կարողանա թացը տարբերել չորից, հասկանալ, ինչին հավատալ ու ինչպես արձագանքել:

Պիտի սովորեցնել կասկածել: Եվ դա պիտի անի ուղեկիցը՝ լինի դա դպրոցը, ընտանիքը կամ որևէ կազմակերպություն: Ի վերջո, երբ երեխան սկսում է քայլել, նրա ձեռքից բռնում են, որ չընկնի, չվնասվի:

Այդպես էլ հարկավոր է սովորեցնել մեդիագրագիտության հմտությունները:

Հարցազրույցը Նունե Հախվերդյանի