Media.am-ը շարք է սկսում Հայաստանում տպագիր մեդիայի խնդիրների ու գոյատևման հեռանկարների մասին: Շարքը կներառի զուտ այս թեմայով հարցազրույցներ տպագիր թերթերի գլխավոր խմբագիրների հետ: Հարցերը երբեմն կկրկնվեն՝ պատկերը ճիշտ ամբողջացնելու համար: Շարքի ավարտին կամփոփվեն ընդհանուր խնդիրները:

Առաջին զրուցակիցը «Հրապարակ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիրն է:

 «Քանի ես կամ, «Հրապարակ» թերթը պետք է գոյություն ունենա»

Լույս է տեսնում 2008թ. փետրվարից:
Տպաքանակ՝ 3200:
Տպագրությունը՝ սև ու սպիտակ, 8 էջ:
Գինը՝ 100 դրամ:
Ֆինանսական աղբյուրներն են՝ վաճառք, գովազդ, պայմանագրեր, անհատական նվիրատվություններ: Պետությունից դոտացիա՝ լրավճար, չի ստանում:  
Առցանց տարբերակը՝ 2008թ. ամառվանից:

Ու՞մ համար է լույս տեսնում «Հրապարակը»:

Եթե տարիքային առումով, ուրեմն հաստատ 40-ից, եթե չասեմ՝ 50-ից բարձր մարդկանց համար: Կրթված խավն է. ավելի շատ՝ մտավորականության միջին շերտը: Ու, բնականաբար՝ քաղաքական գործիչները, լրագրողները, իշխանությունը:

Դուք ձեր արտադրանքն այդ լսարանի՞ հագով եք ձևում, թե այն պատվիրատուի, ով ավելի շատ է ֆինանսավորում:

Չէ, չկա այդպիսի բան: Մեր լոզունգն այն է, որ մեր թիվ մեկ գործընկերը, մեր գերնպատակը մեր ընթերցողն է, եւ թերթն ուղղված է ընթերցողին: Բայց ցավալի է, որ մենք այնքան էլ մեծ հնարավորություն չունենք լրջորեն ուսումնասիրելու մեր լսարանի պահանջները: Այդպես էլ հստակորեն չհասկացանք, թե ընթերցողն ի վերջո ի՛նչ է ուզում կարդալ, և առաջնորդվում ենք մեր ենթադրություններով, տարիների փորձով, էպիզոդիկ արձագանքներով:

Առցանց տարբերակի քլիքներո՞վ եք ենթադրում: Թե՞ ի տարբերություն ինտերնետային մարդու, թերթ սպառողն, ամեն դեպքում, ուրիշ բան է ուզում:

Ուրիշ բան է ուզում: Մեր կայքի վրա աշխատողներին, օրինակ, թույլ եմ տալիս, ասում եմ՝ այո, քլիք բերող նյութերն արեք, չենք կարող համացանցային ընթերցողի պահանջներն ամբողջությամբ անտեսել: Բայց թերթում այդպես չէ՝ թերթը մշակույթ է, թերթը խմբագրի, աշխատակազմի դեմքն է, ճաշակը, հայացքները։ Թերթի վրա ավելի զգույշ ենք աշխատում: Բայց միևնույն է՝ թերթի ընթերցողի պահանջը, ճաշակը հիմնովին ուսումնասիրված չեն:

Այսինքն, եթե թերթի որևէ համար սովորականից շատ ավելին է վաճառվում, նայում եք, թե այդ ինչ էիք տպել, որ այդպես լավ վաճառվեց, հա՞:

Ոչ միայն: Նաև արձագանքներից, հեռախոսազանգերից, հանդիպում ես մարդկանց, զրուցում ես, լսում ես, թե որ նյութն է տեղ հասել, որին են արձագանքում, հոդված բերում խմբագրություն: Երբ ընթերցողը զանգում է խմբագրություն, միշտ հարցնում ենք՝ ո՞ր նյութն եք հավանել, ի՞նչ եք կարդում, ի՞նչ կուզենայիք կարդալ: Բայց հասկանում եմ, որ դա քիչ է: Այս «հարցումներում» սխալվելու հավանականությունը մեծ է։

Ստացվեց, որ աչքաչափով եք որոշում:

Այո, հիմնականում՝ աչքաչափով: Գիտեմ, որ դա վատ է: Ես կուզենայի, օրինակ, որ թերթ կարդացող լսարանի սոցիոլոգիական լուրջ ուսումնասիրություններ արվեին: Հարցնեին՝ դու ի՞նչ կուզենայիր կարդալ թերթում:

Մյուս թերթերով միավորվեք, պատվիրեք նման հետազոտութուն, եթե իհարկե, ձեր լսարանները շատ չեն տարբերվում իրարից:

Լսարանները, չեմ կարծում թե շատ տարբեր են, բայց ցավոք, այնպես է ստացվել, որ թերթերի խմբագիրներով շատ հազվադեպ ենք որևէ հարցի առիթով հանդիպում եւ ընդհանուր եզրահանգման գալիս։ Ինչպես թերթերի բովանդակությունն է տարբեր, այնպես էլ մեր շահերն ու հետաքրքրություններն են իրարից տարբերվում։ Մի բան պարզ է, որ թերթերի մի մասն այսօր տպագրվում է որպես իր կայքի կցորդ, «հավելված», որից խմբագիրները ոչ թե եկամուտ են ստանում, այլ ավելի շատ հոգս է ու գլխացավանք։ Գուցե դա է պատճառը, որ լսարանն ընդլայնելու խնդիրը մեր խմբագիրների օրակարգում չկա։ Բացի այդ, եթե մենք կարողանայինք համատեղ քայլեր անել, ապա շատ այլ կարեւոր հարցերից կսկսեինք, որոնք վերաբերում են մեր պաշտպանվածությանը, ֆինանսական անկախությանը, իրացման խնդիրներին։

Չե՞ք փորձել կիրառել հանրավճարի՝ քրաուդֆանդինգի որևէ մեթոդ. երբ լրատվամիջոցը դրամահավաք է հայտարարում, և հանրությունը՝ ով ինչքան կարող է, գումար է փոխանցում:

Այդ գաղափարը մի քիչ այլ ձևով ես ունեցել եմ: Ժամանակին մտածում էի բաժնետոմսերի գաղափարը ներդնելու մասին: Այսինքն, որպեսզի թերթի բարեկամ ընթերցողն ինչ-որ նոմինալ գնի բաժնետոմսերով աջակցի, ինքն էլ թերթի բաժնետեր դառնա: Բայց, անկեղծ ասած, վախեցա ծագելիք բազում խնդիրներից: Եվ մի բան էլ՝ ընթերցողն այսօր եթե դժվարանում է վճարել թերթի 100 դրամ գինը, եթե մեզ խնդրում է՝ հանկարծ թերթի գինը չբարձրացնեք, եւ մենք զգուշանում ենք անգամ 50 դրամով բարձրացնել այն, չեմ կարծում, որ հանրավճարի գաղափարը մեզանում կաշխատի։

Երբ հասարակությունը ծայրահեղ ծանր սոցիալական վիճակում է՝ հացի խնդիր ունի, մամուլից ավելի շատ օգնություն է ակնկալում՝ երբեւէ չմտածելով, որ մամուլն էլ նրա օգնության կարիքն ունի։ Եւ նման գաղափարները կարող են արագորեն ձախողվել, նմանվել մուրացկանության։ Էլ չեմ ասում, որ կան մարդիկ, որոնք ասում են՝ չեք կարողանում թերթ պահել, մի՛ պահեք, ուրեմն թերթի կարիք կամ կոնկրետ ձեր թերթի կարիքը հանրությունը չունի։

Ձեր թերթի ընթերցողների շրջանակը շա՞տ է տարբերվում առցանց «Հրապարակի» լսարանից:

Բավական տարբեր է: Սկզբում մոլորություն կար, մեզ թվում էր, թե թերթի ինտերնետ տարբերակը կարող է խանգարել տպագիր տարբերակի վաճառքին, տարածմանը: Բայց հետո հասկացանք, որ լսարանները շատ տարբեր են: Այն մարդիկ, որոնք թերթը գնում են կրպակից՝ երբեք համակարգչով չեն կարդում, ինտերնետն իրենց չի հետաքրքրում կամ չունեն: Եվ հակառակը. այն մարդիկ, որոնք սովոր են համակարգչով աշխատելուն, ինտերնետին՝ տպագիր թերթն իրենց համար արժեք չի, այսպես ասած: Հիմա չգիտեմ, երևի նաև մեր սխալն է, որ չկարողացանք «ինտերնետային» ընթերցողին սովորեցնել, որ թերթը «մի ուրիշ հաճույք» է:

Ինձ թվում է, որ դա ոչ միայն մեր, այլև կրթական համակարգի, նաև պետության  բացթողումն է: Բայց փաստ է։ Ուղղակի մենք մեր առջև խնդիր չենք դրել, որ կայքն անպայման պետք է հաղթի թերթին: Շատերն այդպիսի խնդիր դրեցին, սկսեցին փող աշխատել, լսարանը մեծացնել… Ես թերթի լրագրող եմ, ինձ համար թերթը մեծ արժեք է, և ես ինձ համարում եմ թերթի, ոչ թե կայքի խմբագիր:

Հայաստանում թերթերը նախկինում գոնե «թևերը քշտած» փորձում էին առաջ գնալ: Ճի՞շտ է տպավորությունս, որ հիմա, կոպիտ ասած՝ ձեզ չեք ճղում, որպեսզի ավելի շատ ընթերցող գրավեք. տպագրական, ձևավորման, բովանդակային բարելավման ճիգեր չեն երևում: Ասես ինքնահոսի է թողնված, մինչև, շատ ներողություն, տպագիր թերթ կարդացողը կմեռնի:

Մի քիչ արդարացի չէ այդ հարցն ինձ ուղղելը: Ես այլ կերպ եմ միշտ վերաբերվել, ինձ համար թերթն արժեք է: «Հրապարակ» թերթի համար, ինչպես երրորդ զավակիս, դողում եմ: Ինչ հնարավոր է՝ անում եմ, գիշերները չեմ քնում, մտածում եմ՝ էլ ինչ կարելի է անել ընթերցողին բավարարելու համար։ Բայց ամեն ինչ չի, որ ջանքի, աշխատասիրության, նվիրումի վրա կարող է կառուցվել: Որպեսզի կարողանաս ավելի բարձր մակարդակի հասնել, դիզայն փոխել, թերթի տպագրության-տարածման հարցեր լուծել՝ մեծ ֆինանսներ են պետք:

Շատ պարզ մի բան, օրինակ, այս 20-30 տարում Հայաստանում չձևավորվեց թերթի վաճառքով զբաղվող որևէ նորմալ ընկերություն: Ամենացավալին այն է, որ մենք չկարողացանք թերթերով միավորվել, ստեղծել այդ իրացնող կազմակերպությունը, որը Հայաստանի բոլոր գյուղեր, յուրաքանչյուր ընթերցողի կարողանար հասցնել թերթը: Իսկ դա գլխավոր բանն է՝ մենք, փաստորեն, ապրանքն արտադրում ենք, բայց սպառողին չենք կարողանում հասցնել։

Հայտարարում էիք, որ պետք է, բայց չէիք միավորվում:

Որովհետև էլի մեծ ֆինանսների կարիք կար՝ բոլոր թերթերը լուրջ ֆինանսական խնդիրներ ունեն, պետք էր նաև համախմբվածություն թերթերի խմբագիրների միջև: Բոլորը պիտի կարևորեին, հասկանային դա: Հիմա ես չեմ կարող համոզել, օրինակ, «Ժամանակ» կամ «Առավոտ» թերթերի խմբագիրներին, որոնք ընտրություն կատարեցին հօգուտ ինտերնետի: Մի ինչ-որ պահից բոլորս էլ հուսահատվում ենք, թեւաթափ լինում, դժվար պայքար է:

Այդ դեպքում, ինչու՞ եք թերթը պահում: Վնասո՞վ չի աշխատում:

Այդպես չի: Ես կարծում եմ, որ թերթն այնքան հեղինակություն ունի, որ դա մեզ որոշակի ֆինանսներ բերում է: Եթե անգամ վաճառքից բավարար գումարներ չենք ստանում, պայմանագրեր ունենք տարբեր ընկերությունների, կազմակերպությունների հետ՝ գովազդային, լրատվական ծառայություններ մատուցելու։ Վաճառք, գովազդ, պայմանագրեր, երբեմն՝ անհատական նվիրատվություններ։ Բայց այդ գումարներով հազիվ ծայրը-ծայրին ենք հասցնում, զարգացմանն ուղղված ոչ մի դրամ չի մնում։ 

Իսկ գովազդը ձեր առցա՞նց տարբերակում է ավելի թանկ, թե թերթում:

Մեր դեպքում թերթի գովազդի առաջարկն ու գինն ավելի բարձր է: Մեզ դիմող գովազդատուներին առաջին հերթին հետաքրքրում է թերթը, հետո նոր կայքը։ Թեեւ կայքի լսարանն անհամեմատ ավելի մեծ է։

Լսարանների չափսերը հաշվի առնելով՝ հակառակը պիտի լիներ:

Չէ: Թերթի կշիռը մարդու, իշխանության, պետական ցանկացած մարմնի համար բավական մեծ է: Կայքում նյութերի շատ ավելի մեծ քանակ ենք տեղադրում, քան թերթում ենք տպագրում, չէ՞, բայց ցանկացած նյութ, որը տպագրվում է թերթում, շատ ավելի մեծ ազդեցություն, հետևանք է ունենում. հարցեր են լուծվում, տեղաշարժ է լինում… Մեր տպագրած լուրերը կայծակնային արագությամբ տարածվում են համացանցում։ Մեր լսարանն, ըստ էության, միայն այն 30-40 հազար մարդիկ չեն, որոնք կարդում են թերթն ու կայքը, այլ շատ ավելի մեծ է։ Այնպես որ, կյանքի գնով էլ լինի՝ թերթը պահելու ենք:

Հատավաճառի՞ց է ավելի շատ գումար գալիս, թե՞ բաժանորդագրությունից:

Հատավաճառից, իհարկե: Բաժանորդագրությունն այդքան մեծ չէ:

Բովանդակայինի մասին խոսենք: Որ ասում ես՝ գիշերները չեմ քնում, այդ առումով ի՞նչ ես մտածում: Ի՞նչ կարելի է փոխել, որպեսզի թերթը պահանջված լինի լսարանի համար:

Նախ, փոքր կոլեկտիվին ավելի օպտիմալ աշխատեցնելու խնդիրը կա: Մարդու ունակությունները, փորձը, կապերը, որքան հնարավոր է՝ ճիշտ օգտագործելու  խնդիր կա: Այսինքն, խմբագրի գործը նախ եւ առաջ դա է: Ի վերջո,  լրագրողական կազմն այսօր այնքան էլ գրագետ չի, այնքան էլ որակյալ չի…

«Հրապարա՞կը» նկատի ունես, թե Հայաստանի լրագրողական շուկան ընդհանրապես:

Առհասարակ: Լրագրողական այն ռեսուրսը, որն ունենք մեզանում, որակական, պատրաստվածության առումով չի բավարարում ո՛չ խմբագիրների, ո՛չ ընթերցողի պահանջներին: Բայց ունենք այն, ինչ ունենք։

Տպավորություն կա, որ խմբագիրները նախընտրում են էժան աշխատուժ, այստեղից էլ որակի խնդիր է առաջ գալիս:

Չէ, այնպես չի, որ թանկ ու որակյալ աշխատուժ կա, որին կարող ես բերել խմբագրություն ու չես բերում: Չկա այդպիսի բան: Ես փորձում եմ, ինչքան հնարավոր է՝ նոր մարդիկ բերել: Եղածի վրա էլ դողում եմ: Բայց, միևնույն է՝ լրագրողական դաշտը կայուն չի, կայացած չի, շատ հոսուն է:

Եթե դու, շատ պայմանական եմ ասում, ունենաս 50 հազար դրամ, կվերցնես մեկ փորձառու՞ լրագրողի, թե երկու անփորձի:

Հաստատ՝ փորձառու: Գրագետ, ինֆորմացիային տիրապետող մարդու կարիք ունենք այսօր: Բայց նաեւ նոր եկող թարմ ուժերից չեմ հրաժարվի: Անընդհատ սկսնակ լրագրողներ, ուսանողներ են գալիս, բայց, ասենք, 100-ի մեջ մեկից լրագրող չի ստացվում: Ե՛վ աշխատասիրությունն է պակաս, և՛ գիտելիքներն են մակերեսային: Կոչումով լրագրողներ, մարդ, ով որոշել է ամեն գնով լավ լրագրող դառնալ, անուն հանել՝ չկա:

Մի քիչ փորձ ունեցող լրագրողներն էլ հազար տեսակի կապերի, հարաբերությունների, գործարքների մեջ են մտնում,նրանց հեշտ է գայթակղելն ու տանելը: Ի վերջո, լրագրության մեջ մեծ փողեր աշխատել հնարավոր չէ, եւ դա էլ կարեւոր դեր է խաղում։ Մարդը գալիս է, մի քիչ աշխատում, անուն, հեղինակություն ձեռք բերում, մեկ էլ մի տեղից, ասենք, մի 20-30 հազար դրամ ավել աշխատավարձ են առաջարկում, գնում է: Հասուն մարդիկ ընտանիք պահելու խնդիր ունեն, իսկ լրագրողի աշխատավարձով տուն չես պահի։

Եզրափակենք: Հայաստանում մեռնու՞մ է տպագիր թերթը:

Ես լավատես եմ: Քանի ես կամ, «Հրապարակ» թերթը պետք է գոյություն ունենա: Ինչքան կհերիքի իմ առողջությունը, համբերությունը, դիմադրելու ռեսուրսը, թերթը տպագրվելու է։ Բայց գլխավոր դժվարությունն անշուշտ ֆինանսականն է: Ուրիշ խնդիր գոյություն չունի: Ով ինչ կասի, պետք չի հավատալ: Մենք պատրաստ ենք դիմակայել բոլոր տեսակի ճնշումներին, սպառնալիքներին, կոնֆլիկտների ու դատերի միջով անցնել, բայց ֆինանսական խնդիրների լուծումն օր-օրի բարդանում է: Երկրի տնտեսական վիճակի վատացմանը զուգահեռ թերթ պահելը դառնում է ահավոր բարդ բան:

Հարցազրույցը՝ Ռուզան Խաչատրյանի