ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպան Արման Նավասարդյանը, խոսելով դիվանագիտության ոլորտի խնդիրների մասին, ակամայից անդրադառնում է նաեւ լրագրությանը:

Այդ երկու մասնագիտությունները նման են իրար, քանի որ գործ ունեն ինֆորմացիայի (նաեւ այդ ինֆորմացիան կազմակերպելու, ֆիլտրելու ու լեզվական դիպուկ ֆորմայի մեջ տեղավորելու) հետ. եւ’ «ինչը», եւ’ «ինչպես»-ը այս դաշտերում հավասարազոր են:

Համաձա՞յն եք, որ լրագրողը որոշ իմաստով նույնպես պետք է դիվանագետ լինի, քանի որ ինֆորմացիայով գերհագեցած մեր կյանքում բոլորս էլ դիվանագիտական ճկունության կարիք ենք զգում:

Դիվանագիտության մեջ ինֆորմացիան առաջնահերթ նշանակություն ունի: Ի վերջո, հաղթում է նա, ով ավելի լավ է ինֆորմացված: Դիվանագիտության հիմնական խնդիրներից մեկը ինֆորմացիայի հայթայթումն է, առանց որի մյուս գործառույթների (երկրների միջեւ բարեկամական հարաբերությունների հաստատումն ու սեփական շահերի պաշտպանությունը արտասահմանում) իրականացումը հնարավոր չէ:

Ինֆորմացիայի ձեռքբերումը շատ լուրջ ու հետաքրքիր խնդիր է, որը զուտ ինֆորմացիա ստանալուց բացի նաեւ սահմանակցում է պրոպագանդայի հետ: Այսինքն՝ դրսում ինֆորմացիան տարածելով՝ քո երկրի իմիջն ու քաղաքականությունն ես դարձնում հասկանալի:

Պրոպագանդան ու դիվանագիտությունն, իհարկե, նույն բաները չեն, բայց դրանց սահմանը շատ հեղհեղուկ է: Եթե սահմանն անցնես, այլ երկրի ներքին գործերին խառնվելու մեջ կմեղադրվես: Վերջերս, օրինակ, Մեծ Բրիտանիայի դեսպանն իրեն թույլ տվեց միջամտել Հայաստանի ներքին գործերին (խոսքը նախագահական ընտրությունների կանխորոշված լինելու մասին է), ինչը հակադիվանագիտական քայլ է համարվում: Այս դեպքում դեսպանն անգամ կարող է հայտարարվել «persona non grata»` անցանկալի անձ:

Տպավորություն է, որ դիվանագետն ու լրագրողը գրեթե նույն ձեւաչափով են գործում՝ ինֆորմացիա են հավաքում (երբեմն բաց, երբեմն էլ փակ աղբյուրներից): 

Դիվանագիտությունը միշտ էլ սերտ աշխատել է լրագրության հետ, քանի որ ինֆորմացիայի հայթայթման գործում ահռելի դեր

«Դեմոկրատական երկրներում մենաշնորհ լինել չի կարող: Այդ թվում՝ նաեւ ինֆորմացիայի: Մեզ մոտ, իհարկե, այդ մոնոպոլիան գործում է ամենազադեցիկ ինֆորմացիոն ոլորտում՝ հեռուստատեսությունում»

են խաղում լրատվամիջոցները: Դիվանագետը պրոֆեսիոնալ է, եթե բաց ինֆորմացիայի օվկիանոսում կարողանում է չշփոթվել, մանեւրել ու տարբերակել ապատեղեկատվությունը, կեղծ կամ էլ բացահայտ սուտ ինֆորմացիան: Ասեմ, որ փորձը ցույց է տալիս, որ տեղակատվական աղբյուրների հետ աշխատող դիվանագետները միշտ հաջողություն են ունեցել:

Հայաստանյան մեդիա դաշտը կարելի՞ է անվանել անկախ:

Դեմոկրատական երկրներում մենաշնորհ լինել չի կարող: Այդ թվում՝ նաեւ ինֆորմացիայի: Մեզ մոտ մոնոպոլիան գործում է ամենաազդեցիկ ինֆորմացիոն ոլորտում՝ հեռուստատեսությունում: Չնայած՝ մոտ ապագայում այդ մոտեցումը փոխվելու է (արդեն փոխվում է), եւ կգա մի պահ, երբ ինտերնետային տարածքը ոչ մի ռեժիմ էլ չի կարողանա սահմանափակել, հսկել կամ էլ պատժամիջոցներ կիրառել: Հեռուստաընկերությունները կկորցնեն իրենց գործուն ուժը: Աշխարհում արդեն իսկ շատ լրատվամիջոցներ անցնում են էլեկտրոնային ֆորմատի, «Newsweek»-ն, օրինակ, որպես ամսագիր, փակվեց՝ գերադասելով էլեկտրոնային տարբերակը:

Մեր ինֆորմացիային հատուկ է դեմոկրատիայի միմիկա. ունենք վերահսկելի հեռուստատեսություն, ազատության որոշակի չափաբաժին ունեցող թերթեր ու ազատ ինտերնետ, որը մեր աչքի առաջ իրավիճակը փոխում է:

Այս անցումային շրջանում սովորաբար հայտնվում են որոշ լրատվամիջոցներ, որոնք անբարեխիղճ են աշխատում՝ գրելով այն, ինչ խելքներին փչում է:

Հայաստանյան տեղեկատվական դաշտում բազմաթիվ կայքեր են հայտնվել, որոնք լուրերը իրարից պարզապես արտատպում են: Չե՞ք կարծում, որ ինֆորմացիայի որոշակի ջրիկացում է տեղի ունենում:

Լավ խոսք կա՝ իշխանությունը այլասերում է, իսկ բացարձակ իշխանությունը բացարձակ է այլասերում: Իհարկե, լրատվամիջոցները կարող են այլասերել հասարակությունը: Կարծում եմ՝ մեզ մոտ հենց դա էլ կատարվում է: Եւ փոքր-ինչ մտածող մարդկանց համար քաղաքական կամ դիվանագիտական հարցերում ճիշտ կողմոնորշվելն ու օգտակար ինֆորմացիայի կվինտէսենցիան քաղելը բարդանում է, դառնում պրոբլեմատիկ:

Բայց վստահեցնում եմ, որ նույնիսկ արգելքներ դնող, տոտալիտար ռեժիմներում, լավ վերլուծաբանների կարիք կա: Ընդհանրապես ինֆորմացիայի հայթայթումն ու անալիտիկ աշխատանքը երկվորյակ եղբայրներ են, եթե միասին չեն, ապա ինֆորմացիան կորցնում է իր ազդեցությունը:

«Դեղնո՞ւմ» է:

Անպայման չէ: Պարզապես մարդիկ կարդում են ու արագորեն մոռանում: Տողերի արանքում կարդալն ու նույնիսկ բաց ներկայացվող ապատեղեկատվության մեջ ճշմարտության հատիկ գտնելը լուրջ աշխատանք, անալիտիկ գործունեություն է:

Մի օրինակ բերեմ անցյալից. երբ Գերմանիան հարձակվեց Խորհրդային միության վրա, այդ ժամանակ ԽՍՀՄ-ում ընդամենը 3 թերթ (‹‹Պրավդա››, ‹‹Իզվեստիա››, ‹‹Կոմսոմոլսկայա պրավդա››) ու մեկ ռադիոկայան կար, որոնք «գլավլիտի»` գրաքննության լիակատար վերահսկողության տակ էին աշխատում:

Եվ այդ աղբյուրների վրա հիմնվելով՝ գերմանական հետախուզությունը կարողացավ այնպիսի վերլուծություն անել, որ

«Անցումային շրջաններում սովորաբար հայտնվում են մեծ թվով լրատվամիջոցներ, որոնք անբարեխիղճ են աշխատում՝ գրելով այն, ինչ խելքներին փչում է»

հետագայում (երբ այդ փաստաթուղթը հայտնի դարձավ) բոլորը զարմացել էին, թե ինչպես կարելի էր նման խորը անալիզ անել: Եվ դա լրտեսական աշխատանք չէր, այլ բաց շրջանառության մեջ դրված ինֆորմացիայի ճիշտ կիրառում:

Իսկ «դեղին» էջեր ամեն տեղ էլ կան, պարզապես դրանց կողքին պետք է լինեն նաեւ լուրջ, ավելի ճիշտ՝ անառարկելի աղբյուրներ: Աշխարհի ամենալուրջ լրատվամիջոցներից է, օրինակ, ֆրանսիական «Մոնդ»-ը: Ֆրանսիայի դեսպանությունները, երբ ցանկանում են որեւէ փաստաթուղթ կամ որոշում ներկայացնել, առաջին հերթին սպասում են, թե ինչ կգրի այդ մասին «Մոնդ»-ը:

«Financial Times»-ը ժամանակին Ռեզերֆորդ անունով մեկնաբան ուներ, որը համարվում էր կառավարության մակարդակի աշխատող, եւ նրա ընդունելություններին հավաքվում էին բրիտանական նախարարներն ու բարձրաստիճան պաշտոնյաները: Եւ բոլորը ուղղակի Ռեզերֆորդի բերանին էին նայում, քանի որ այդ վերլուծաբան-լրագրողը տնտեսական ոլորտի լավագույն մասնագետներից մեկն էր համարվում Անգլիայում:

Լրագրողական աշխատանքի վրա էր հիմնված նաեւ Զորգեի հետախուզական հանճարը:

Էլեկտրոնային լրատվամիջոցների հետ կապված մի վտանգ եմ տեսնում. համացանցը հիմա կարծես ամեն ինչ իր մեջ է ընդգրկել, եւ այս մտայնությունը տարածվում է նաեւ դիվանագիտական կորպուսի աշխատանքի վրա:

Շատերը մտածում են, որ այլեւս կարիք չկա օգտագործելու մարդկային գործոնը, քանի որ բավական է կոճակը սեղմել ու ամեն ինչի մասին տեղեկանալ: Սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ «չարչարվելով», մարդկանց հետ հանդիպելով է հնարավոր իրապես կարեւոր ինֆորմացիա ձեռք բերել:

Կոնֆիդենցիալ, շատ թանկ տեղեկատվությունը պետությունները միշտ էլ ստացել են ոչ թե ինտերնետից, այլ մարդկային կապերի արդյունքում:

Լրատվական միջոցներն ընդհանրապես լավագույն միջոցն են քո երկրի քաղաքականությունը քարոզելու, տեղ հասցնելու համար:

Անկախ Հայաստանը կարողացա՞վ լրատվական դաշտը առավելագույնս օգտագործել: 

Մենք կորցրեցինք այն կարեւոր պահը, երբ Ղարաբաղի հարցը հնարավոր էր տեղ հասցնել ու աշխարհի համար համոզիչ լրատվական քաղաքականության վերածել: Հիմա ամբողջ աշխարհն այն կարծիքին է, որ ագրեսորը մենք ենք:

Իսկ սկզբնական փուլում այդպես չէր, երբ ԵԱՀԿ-ն սկսեց աշխատել (այնտեղ Հայաստանի առաջին ներկայացուցիչը ես էի), Ղարաբաղում տեղի ունեցող գործողությունները ներկայացվում էին որպես ազգային ազատագրական շարժում: Փախստականների հարցն էլ այդպես սուր չէր դրված, ինչպես հիմա. ավելի շատ խոսվում էր հայ փախստականների մասին:

Բայց 10 տարվա ընթացքում պատկերը լրիվ՝ գրեթե 180 աստիճանով փոխվեց: Հիմա մենք «ագրեսոր» ենք, Ադրբեջանը 1 մլն փախստական ունի: Սա նշանակում է, որ ինֆորմացիոն-պրոպագանդիստական պայքարում մենք տանուլ ենք տվել:

Իսկ ինչո՞ւ այդպես եղավ:

Կարծում եմ՝ այս հարցի պատասխանը կտա պատմությունը: Գիտեք՝ եթե դիվանագիտությունը ակտիվ եւ նույնիսկ հարձակվողական չէ (մանավանդ նման իրադրություններում), այն միշտ կորուստների է բերում: Չգիտեմ՝ ինչու մենք պաշտպանողական դիրքորոշում բռնեցինք. հաղթելով ռազմադաշտում՝ փաստորեն պարտվեցինք դիվանագիտական ոլորտում՝ չկարողանալով ճիշտ ինֆորմացիոն-պրոպագանդիստական աշխատանք տանել:

Այս կապակցությամբ ուզում եմ մի հարց տալ. քանի՞ դիվանագետ, առավելեւս՝ դեսպան ունենք, որոնք ի վիճակի են այն երկրներում, որտեղ աշխատում են (խոսքս դեմոկրատական երկրների մասին է, որոնցից կախված է աշխարհի բախտը) գնալ հեղինակավոր հեռուստաաքլիներ ու ասել. «Իմ երկրի արտաքին քաղաքականության մասին խոսելու հնարավորություն ու եթերաժամ տվեք»:

«Հեռախոսով կարծիք հարցնելը լրագրություն չէ»

Վստահեցնում եմ, որ նրանց այդ հնարավորությունը կընձեռեն: Սակայն վստահ եմ նաեւ, որ օտար լեզուներին վարժ տիրապետող այդպիսի դիվանագետները քիչ են:

Իհարկե, հասկանում եմ, որ, ասելով դա, մեր ԱԳՆ-ի աչքի փուշն եմ դառնում: Սակայն ցավով ուզում եմ էլի կրկնել, որ արտասահմանում աշխատող մեր դեսպանների 50%-ը (եթե ոչ ավելի) պրոֆեսիոնալ չեն: Եթե նախարարությունը, ասենք, շինարարի է որպես դեսպան ուղարկում, պիտի հասկանա, որ այդ մարդը շատ գործ անել չի կարողանա:

Ընդհանրապես բոլոր մասնագիտություններում էլ դիլետանտիզմը վնասակար է, իսկ դիվանագիտության ու բժշկության մեջ՝ մահաբեր է:

Իսկ լրագրությա՞ն մեջ:

Լրագրության մեջ դիլետանտ լինելն անբարոյականություն է:

Վերջերս նկատեցի, որ լրագրությունը հեռախոսով մեկնաբանություն խնդրելու պրակտիկայի է վերածվել: Կարող են զանգահարել ու խնդրել՝ լավ էլի~, մի հատ ձեր կարծիքը հայտնեք այս կամ այն հարցի վերաբերյալ: Դրանից ես մի տեսակ նեղսրտում եմ: Հեռախոսով կարծիք հարցնելը լրագրություն չէ:

Ի վերջո, կարծիք հայտնողն այդ պահին կարող է ճաշել կամ լոգանք ընդունել, նրա կարծիքի վրա հիմնված լուրը ինչպե՞ս կարող է որակյալ լրագրողական աշխատանքի հիմք դառնալ:

Անձամբ ես շատ եմ հարգում լրագրողի աշխատանքը եւ իմ պետական ծառայության ժամանակ հնարավորինս բաց եմ եղել լրատվամիջոցների համար թե՛ ԱԳՆ–ում, թե՛ արտասահմանում: Մենք իսկապես բարձր մակարդակի, հոյակապ պատրաստված, անալիտիկ մտածողությամբ լրագրողներ ունենք, որոնք քաղաքականություն են անում, հանրային կյանքում սթափ երանգ են ավելացնում:

Ամեն դեպքում կուզենայի, որ բոլորս ներողամտորեն ու օբյեկտիվորեն ընդունենք իրավիճակը: Չէ՞ որ երկար տարիներ ապրել ենք տոտալիտար ռեժիմի՝ սեղմված զսպանակի օրենքներով, ինչը բոլորովին այլ փիլիսոփայություն է պարտադրում: Եվ երբ հանկարծ լիակատար ազատություն է տրվում, զսպանակը միշտ բացվում է ավելի շատ, քան իր բնական վիճակն է ենթադրում:

Ի վերջո, ձախության մանկական հիվանդություն գոյություն ունի, որը ժամանակի հետ անցնում է: Կարծում եմ՝ նույնն էլ տեղի կունենա հայաստանյան լրատվական դաշտում: Բայց, թե երբ դա կլինի եւ ինչի հաշվին, դժվար է ասել:

Ամեն դեպքում ցանկալի է, որ որոշակի չափանիշներ հայտնվեն, որոնք ոչ թե հսկողության, այլ ավելի շուտ յուրաքանչյուր լրագրողի ներքին վերահսկողության արդյունք կլինեն: Եվ այստեղ շատ կարեւոր է գլխավոր խմբագիրների դերը, քանի որ հենց նրանք են որոշում լրատվամիջոցի քաղաքականությունը:

Դիվանագիտական աշխատանքում, օրինակ, քարացած կանոններ կան՝ ամեն առավոտ ողջ դիվանագիտական կազմը կարճատեւ խորհրդակցություն է անցկացնում, քննարկում է լրատվամիջոցների ինֆորմացիան, եւ այդ ինֆորմացիայի, ինչպես նաեւ այլ տեղեկությունների հիման վրա որոշվում է դիվանագետների այդ օրվա անելիքը:

Կարծում եմ՝ նույն կերպ էլ պետք է աշխատեն խմբագրությունները:

Իսկ մեր լրատվական դաշտը ինչպե՞ս է ընկալվում օտարերկրյա դիվանագետների կողմից: Նրանք ամբողջական պատկեր ստանո՞ւմ են:

Իրենց հարգող դեսպանություններն, իհարկե, խոշորացույցով զինված ուսումասիրում ու վերլուծում են տվյալ երկրի

«Շատերը մտածում են, որ բավական է կոճակը սեղմել ու ամեն ինչի մասին տեղեկանալ: Սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ մարդկանց հետ հանդիպելով է հնարավոր իրապես կարեւոր ինֆորմացիա ձեռքբերել»

լրատվությունը: Գիտեմ, որ մասնավորապես այդպես են վարվում Հայաստանում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի դեսպանությունները, որոնք համադրում են այլ աղբյուրներից ստացված լրատվությունը՝ ինֆորմացիայի հավաստիությունը պարզելու համար:

Ի վերջո, կարող ես 10 աղբյուր ունենալ, որոնցից, սակայն, արժանահավատ է ընդամենը մեկը: Դիվանագիտության ոլորտում ընդունված է նաեւ կորպորատիվ, փոխկապակցված աշխատանքը, ես նկատի ունեմ դիվանագիտական կորպուսի ներսում ինֆորմացիայի փոխանակումը դեսպանաընկալ երկրի արտաքին և ներքին քաղաքականության վերաբերյալ:

Ի՞նչը կառանձնացնեիք դիվանագիտության հրատապ խնդիրների մեջ: 

Կառանձնացնեի ազգային անվտանգության ապահովումը, ինչը չի կարող տեղի ունենալ հարեւանների հետ լարված հարաբերությունների պայմաններում:

Եվ եթե ուզում ենք դուրս գալ ներկայիս բավականին ծանր վիճակից (բոլոր չափանիշներով ծանր), առաջին հերթին հարկ է կարգավորել մեր հարաբերությունները Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ: Ահա այստեղ վճռական դեր կարող է խաղալ բարձրակարգ, ճկուն եւ հմուտ դիվանագիտությունը: Մենք, անշուշտ, կհասնենք դրան: Ժամանակ է պետք, որը կատաստրոֆիկ կերպով պակասում է: 

Իսկ չե՞​​ք կարծում, որ մեր հեռուստատեսությունը, թշնամու կերպարը անընդհատ վառ պահելով, վնասում է այդ գործին:

Իհարկե, վնասում է: Ինչպես նաեւ 100 տարի շրջափակված ապրելու վտանգավոր սենտենցիան: Ձեր հարցի կոնտեքստում պետք է նայել պետականության ու ազգայնականության հարցերի փոխկապակցվածությունը, որը շատ խորը հարց է, առանձին խոսակցության առարկա:

Ի դեպ, այս եւ այլ լրջագույն հարցերին փորձելու ենք պատասխանել մեր նորաստեղծ diplomat.am կայքի միջոցով: Կայքի նշանաբանն է՝ «Բացելով փակագծերը»: Մենք ուզում ենք մատչելի լեզվով բացատրել, թե ինչ է դիվանագիտությունը եւ որն է նրա խաղալիք դերը պատմության զարգացման ներկա փուլում:

Հարցազրույցը՝ Նունե Հախվերդյանի