2024 թվականի հոկտեմբերի 17-ին Ռուսաստանի սպառողների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում հսկողություն իրականացնող դաշնային ծառայությունը՝ Ռոսպոտրեբնադզորը, հայտարարեց, որ պետական գրանցման ենթակա ապրանքների միասնական ռեեստրի մոնիթորինգի ժամանակ հայտնաբերել է Մաքսային միության պահանջների խախտմամբ գրանցված 48 անուն կենսաբանական ակտիվ հավելումներ (ԿԱՀ, ռուսերեն՝ БАД): Դրանք, ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի, գրանցել են հայաստանյան համապատասխան լիազոր մարմինները:
Նույն օրն այս տեղեկությունը տարածվեց թե՛ ռուսական, և թե՛ հայկական մամուլում: Ռուսական «Վեդոմոստի»-ի հետ զրույցում Ռոսպոտրեբնադզորի ներկայացուցիչը նշել էր, որ խոսքը Հայաստանում գրանցված ընդհանուր առմամբ 118 000 փաթեթ ԿԱՀ-երի մասին է, որոնք պարունակում են սիմետիկոն և մելատոնին: Կառույցի տեղեկատվության համաձայն՝ սրանք գրանցված են որպես դեղագործական նյութեր և անկախ դեղամիջոցներ ու սահմանված նորմերի համաձայն չեն կարող լինել կենսաբանական ակտիվ հավելումներում:
Ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի տարածած հաղորդագրության՝ «փաստի առթիվ տեղեկատվություն է ուղարկվել Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողով՝ ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարությանը տեղեկացնելու և ապրանքների պետական գրանցման տրված սերտիֆիկատների վավերականությունը ստուգելու, ինչպես նաև համապատասխան միջոցառումներ իրականացնելու համար»:
Մասնագետների ահազանգը
Սպառողների շահերի պաշտպանությամբ ու դեղատնային ոլորտի գործունեությամբ զբաղվող մասնագետները պահանջեցին, որ Էկոնոմիկայի նախարարությունն անհապաղ ճշտի, թե Ռուսաստանում շրջանառությունից հանված և վտանգավոր ճանաչված հավելումները վաճառվու՞մ են հայաստանյան շուկայում, իսկ առկայության դեպքում՝ կասեցնի դրանց իրացումը:
Անցած հինգ ամիսների ընթացքում Հայաստանի պատկան մարմինները տեղեկություններ չեն տարածել, թե որոնք են Ռուսաստանի կողմից վտանգավոր համարվող կենսաբանական ակտիվ հավելումներն ու արդյոք վաճառվում են հայաստանյան դեղատներում։ Հայտնի չդարձան նաև դրանք փորձաքննած ու գրանցած մարմինների անունները:
Նշված հարցերի պատասխանները ստանալու նպատակով «Ստուգված է»-ն դեռևս նախորդ տարվա դեկտեմբերին դիմել էր Էկոնոմիկայի նախարարություն՝ խնդրելով տրամադրել 48 անուն կենսաբանական ակտիվ հավելումների ցանկը, որոնք, ըստ Ռոսպոտրեբնադզորի, չեն համապատասխանում Մաքսային միության օրենսդրության ակտերի պարտադիր պահանջներին: Խնդրել էինք նշել նաև, թե 2024 թվականի հոկտեմբերից ի վեր ի՞նչ գործողություններ է իրականացրել ՀՀ լիազոր մարմինը տվյալ ԿԱՀ-երի գրանցման խնդիրները բացահայտելու ուղղությամբ, ինչպես նաև տեղեկացնել, թե դրանցից որո՞նք են մինչև հոկտեմբերի 17-ը կամ դրանից հետո վաճառվել հայաստանյան դեղատներում:
Հայաստանի գերատեսչությունների արձագանքը
Էկոնոմիկայի նախարարությունից 2024 թ. դեկտեմբերի 13-ին ստացված գրությունում որևէ հարցի կոնկրետ պատասխան տրված չէր:
Գերատեսչությունը ո՛չ 48 անուն հավելումների ցանկը, ո՛չ պետական գրանցումն իրականացրած լաբորատորիաների անունները չէր ներկայացրել։ Նշվում էր, թե «ներկայում ուսումնասիրության փուլում է գտնվում ռուսական կողմից հայկական կողմին տրամադրված արտադրանքների համապատասխանությունը ԵԱՏՄ տեխնիկական կանոնակարգերով սահմանված պահանջներին»:
Խախտումներով գրանցված ԿԱՀ-երի վաճառքի մասին հարցին էլ գերատեսչությունից պատասխանել էին, թե տվյալ հարցի պատասխանը դուրս է իրենց իրավասություններից:
Այս տարվա հունվարի 24-ին կրկին դիմեցինք Էկոնոմիկայի նախարարություն՝ պնդելով հստակ ու սպառիչ պատասխաններ տրամադրել նախկինում արդեն ձևակերպված հարցերին: Միևնույն ժամանակ տեղեկություն ստանալու հարցում ուղարկեցինք Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմին (ՍԱՏՄ), քանի որ, ըստ ԵԱՏՄ 021/2011 տեխնիկական կանոնակարգի պահանջների, ԿԱՀ-երը համարվում են հատուկ նշանակության սննդամթերք և դրանց անվտանգությունը, այդ թվում՝ պետական գրանցման նկատմամբ վերահսկողությունը, գտնվում է ՍԱՏՄ-ի լիազորության ներքո:
Փետրվարի 7-ին Էկոնոմիկայի նախարարությունից պատասխանեցին, որ Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովը (ԵՏՀ) դեռ 2024թ. օգոստոսին Էկոնոմիկայի նախարարությանն է տրամադրել Ռոսպոտրեբնադզորի գրությունը: Դրանով հայկական կողմին ներկայացվել է խնդրահարույց դիտարկվող ԿԱՀ-երի և դրանց պետական գրանցման վկայականներին առնչվող ցանկը:
«Հայկական կողմի պահանջով ԵՏՀ-ի նախաձեռնությամբ 2024թ. հոկտեմբերի 25-ին և ս.թ. հունվարի 13-ին կազմակերպվել են ցանկով ներկայացված խնդիրներին առնչվող տեսակոնֆերանսներ, որոնցում հայկական կողմը ԵՏՀ և Ռոսպոտրեբնադզորի ներկայացուցիչներին է ներկայացրել իր դիտարկումները և տեսլականը բարձրացված խնդիրների վերաբերյալ»,- նշված է նախարարության պատասխանում:
Գերատեսչությունից նաև տեղեկացրին, որ ցանկում ներառված ԿԱՀ-երի պետական գրանցման գործընթացում ենթադրյալ անհամապատասխանություններ թույլ տված մարմինների նկատմամբ նախարարության կողմից հարուցվել են վարչական վարույթներ, որոնք դեռ ընթացքի մեջ են, իսկ վարչական վարույթների շրջանակում կայացրած համապատասխան որոշումները (կասեցման դեպքում) կհրապարակվեն ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարության պաշտոնական կայքում:
Մարտի 19-ի դրությամբ նախարարության կայքում նշված հարցի վերաբերյալ որևէ որոշում դեռևս հրապարակված չէ:
Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի պատասխանից էլ պարզ է դառնում, որ ՍԱՏՄ-ն խնդրի մասին իմացել է 2024թ․ հոկտեմբերի 31-ից՝ ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարությունից ստացած համապատասխան գրությունից: Այսինքն՝ ոչ թե օգոստոսից, երբ Ռոսպոտրեբնադզորն առաջին անգամ գրություն է ուղարկել Էկոնոմիկայի նախարարություն, ոչ թե հոկտեմբերի 17-ից, երբ ողջ հայկական ու ռուսական մամուլը ողողված էր այս լրատվությամբ, այլ դրանից 15 օր անց միայն:
ՍԱՏՄ-ն հավելումները ստուգում է միայն ահազանգի դեպքում
Մեր հարցին, թե անցած մի քանի ամսում ի՞նչ համապատասխան միջոցներ է ձեռնարկել ՍԱՏՄ-ն և ի՞նչ է հայտնաբերել, տեսչական մարմնից պատասխանել են. «ԿԱՀ-երը ստուգումների հաստատված տարեկան պլանում ներառված չեն: մեկ քաղաքացուց ստացվել է բողոք ԿԱՀ-ի առցանց վաճառքի վերաբերյալ, սակայն ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ վերջինս գրանցված է Եվրասիական տնտեսական միության պետական գրանցումների միասնական ռեեստրում»:
Սննդագիտության դոկտոր, ԳԱԱ Էկոկենտրոնի սննդի ռիսկերի կառավարման կենտրոնի ղեկավար Դավիթ Պիպոյանի խոսքով՝ եթե ստուգումների պլանում ԿԱՀ-երը ներառված չեն, նշանակում է միայն սպառողի բողոքի հիման վրա կարող է ՍԱՏՄ-ն ստուգել դրանք:
Տեսչական մարմնից հարցրել էինք նաև, թե 48 անուն հավելումներից քանի՞սն են մինչև 2024թ-ի հոկտեմբերի 17-ը վաճառվել հայաստանյան դեղատներում և արդյոք հիմա՞ էլ շարունակում են վաճառվել: Պատասխանել են, որ «48 անուն ԿԱՀ-երի իրացման վերաբերյալ Տեսչական մարմինը ահազանգ կամ բողոք չի ստացել»։
Տեսչական մարմինը ԿԱՀ-երի մասին Ռոսպոտրեբնադզորի ահազանգերը և խախտումների պատճառով ռուսական շուկայից դրանց դուրսբերումը, ինչպես նաև մասնագետների բարձրաձայնած մտահոգությունները չի դիտարկել որպես բողոք կամ ահազանգ և այդ պատճառով Ռուսաստանում իրացումից հանված հավելումները հայկական շուկայում հայտնաբերելու և կասեցնելու ուղղությամբ քայլեր չի կատարել։
Կենսաբանական ակտիվ հավելման և դեղի տարբերությունը
«Սննդամթերքի անվտանգության մասին» Մաքսային միության (ԵԱՏՄ) տեխնիկական կանոնակարգի համաձայն՝ կենսաբանական ակտիվ հավելումները համարվում են հատուկ նշանակության սննդամթերք, վերահսկվում են Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի կողմից և ենթակա են պետական գրանցման: Դրանց գրանցումն, ի տարբերություն նույն նպատակի համար ծառայող դեղամիջոցների, ավելի արագ և քիչ ծախսատար է:
ԿԱՀ-երի մի մասն իրենց հատկանիշներով մոտ են դեղերին և հիմնականում օգտագործվում են քիչ դոզավորմամբ ու պրոֆիլակտիկ նպատակներով: Լայն տարածում ունեն հատկապես վիտամիններ և հանքային նյութեր պարունակող հավելումները:
Վիտամինը կարող է համարվել կենսաբանական ակտիվ հավելում կամ դեղ, կախված նրա դոզավորումից և կառուցվածքից: Օրինակ, նույն վիտամին C-ն կամ D-ն ցածր դոզավորման պարագայում կենսաբանական ակտիվ հավելումներ են, իսկ բարձր դոզավորման դեպքում՝ դեղ, որը պետք է ընդունել բացառապես բժշկի ցուցմամբ: Վիտամինների գերդոզավորումը (հիպերվիտամինոզ) մարդու առողջության համար կարող է վտանգավոր լինել։
Մաքսային միության 021/2011 տեխնիկական կանոնակարգով սահմանված են կենսաբանական ակտիվ հավելումների այնպիսի թույլատրելի չափաքանակներ, որոնց պարագայում տվյալ հավելումները չունեն բուժիչ հատկություն, այլ ընդամենը սննդի լրացում են: Սակայն, հաշվի առնելով դրանց գրանցման դյուրին գործընթացը, շատ հաճախ (1 2) տնտեսվարողները որպես կենսաբանական ակտիվ հավելում են գրանցում ԿԱՀ-երի համար անթույլատրելի չափաքանակ պարունակող վիտամիններ ու այլ պրեպարատներ, որոնք արդեն համարվում են դեղորայք և պետք է գրանցվեն որպես դեղ:
Դավիթ Պիպոյանը նշում է, որ կենսաբանական ակտիվ հավելումները և դեղերն իրարից տարբերվում են առաջին հերթին իրենց նպատակային օգտագործմամբ: ԿԱՀ-երը, ըստ սննդագետի, որոնք կարող են պարունակել վիտամիններ, հանքային նյութեր, պրոբիոտիկ միկրոօրգանիզմներ, ունեն ավելի ցածր չափաբաժիններ, քան դեղամիջոցները և դրանց հիմնական նպատակն օրգանիզմում տարբեր տարրերի պակասի կանխարգելումն է կամ լրացումը: Այնինչ դեղամիջոցը օգտագործվում է բուժական նպատակներով՝ բժշկի ցուցմամբ:
Ո՞րն է ԿԱՀ-երի պատշաճ գրանցման ընթացակարգը
ՀՀ Կառավարության 2016թ. դեկտեմբերի 22-ի թիվ 1139-Ն որոշման համաձայն՝ ԿԱՀ-երի գրանցումն իրականացնում են ԵՏՄ սերտիֆիկացման մարմինների և փորձարկման լաբորատորիաների միասնական ռեեստրում ներառված ու ԵՏՄ տեխնիկական կանոնակարգերի պահանջներով նշանակված համապատասխանության գնահատման մարմինները: Հենց այս մարմիններն են տալիս պետական գրանցման վկայական, սակայն բացառապես ներկայացված փաստաթղթերի փորձաքննության և արտադրանքի լաբորատոր բոլոր փորձարկումների դրական արդյունքների հիման վրա:
Նույն որոշման համաձայն՝ համապատասխանության գնահատման մարմինները, հայտատուներից ստանալով ԿԱՀ-երի գրանցմանը վերաբերող բոլոր փաստաթղթերը, մեկօրյա ժամկետում դրանք ներկայացնում են ՍԱՏՄ-ին, որն էլ ստուգում է սահմանված տեղեկատվության ամբողջականությունը, ճիշտ կամ սխալ լինելը, վրիպակների առկայությունը և նոր միայն այն գրանցում պետական գրանցման վկայականների միասնական ռեեստրում:
Կենսաբանական ակտիվ հավելումների գրանցման փաստ է համարվում Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի կողմից եռօրյա ժամկետում այդ արտադրանքի գրանցման մասին տեղեկատվության ներառումը պետական գրանցման վկայականների միասնական ռեեստրում:
Ստացվում է, որ 48 հավելումների՝ հնարավոր խախտումներով գրանցումն այդ թվում ՍԱՏՄ-ի պատասխանատվության տիրույթում է, քանի որ կառույցն ունի պարտավորություն ստուգելու ներկայացված փաստաթղթերը։
48 կենսաբանական ակտիվ հավելումների ցանկը
ՍԱՏՄ-ից ստացել ենք Ռոսպոտրեբնադզորի կողմից վտանգավոր ճանաչված 48 անուն ԿԱՀ-երից 42-ի ցանկը: Դրանց մեծ մասը՝ 31-ը, ՌԴ արտադրության են: Կան Թուրքիայի՝ 4, Մեծ Բրիտանիայի՝ 4, ինչպես նաև Շվեյցարիայի, Լատվիայի ու Հայաստանի մեկական արտադրանքներ:
Տեսչական մարմնից հայտնում են, որ Ռոսպոտրեբնադզորի կողմից վտանգավոր ճանաչված ևս 6 հավելումների՝«Инсомнил», «Мелиссон», «Улучшение качества сна» SONNICA, «Пасситин», «Комфорт Бэби» և «Эспумикон», և դրանց պետական գրանցման վկայականների համարների համադրությամբ արտադրանքներ իրենց կողմից չեն գրանցվել: Ցանկում ներառված մյուս 42 հավելումները ՍԱՏՄ-ն է գրանցել պետական գրանցման վկայականների միասնական ռեեստրում։
Թե այդ հավելումներից ո՞րն է հայկական շուկայում վաճառվել կամ մինչև հիմա վաճառվում, կփորձենք պարզել մեր հաջորդ հրապարակման մեջ: Կներկայացնենք նաև այդ հավելումները գրանցած հավատարմագրման մարմինների անունները և այդ մարմինների պարզաբանումները։
