Վճիռ՝ մանիպուլյացիա

Ֆեյսբուքյան մի շարք խմբեր, ինչպես նաև սունկ կայքեր տարածում էին տեղեկություն, որ ՀՀ երկրորդ նախագահ, սպասվելիք արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններում «Հայաստան» դաշինքը գլխավորող Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության 3-րդ տարում Հայաստանից արդեն մեկ միլիոն մարդ էր հեռացել, որպեսզի սովից չմահանա։ Այս տեղեկությունը մանիպուլյատիվ է, քանի որ նշվում է երեք տարիներին երկրից հեռացած անձանց քանակը միայն, բայց չի խոսվում նույն ժամանակահատվածում երկիր ժամանողների և այդ թվերի տարբերության մասին, որը բոլորովին այլ պատկեր է ստեղծում։

Ովքե՞ր էին տարածում լուրը և ո՞վ էր սկզբնաղբյուրը

Տեղեկությունը, որ Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության 3-րդ տարում մեկ մլնից ավել մարդ է գնացել երկրից, սկսեց տարածվել մայիսի 25-ին, սակայն տեսանյութը, որին հղում էր արված, հին էր։ Յութուբում այն առաջին անգամ հրապարակվել է 2015-ի ապրիլին։ Այն պատրաստել էր «Ա1+» հեռուստաընկերության լրագրող Մհեր Արշակյանը։ Նշենք, որ այս հեռուստատեսությունը զրկվել է եթերային հեռարձակումներից հենց Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք։ 2021-ի Ապրիլի 16-ին «Ա1+»-ը որոշեց թարմացնել արխիվը և վերահրապարակել տեսանյութը, իսկ սունկ կայքերն ու ընտրություններից առաջ ակտիվացած ֆեյսբուքյան խմբերը՝ ակտիվորեն տարածել այն։ Տեսանյութի տարածմանը մասնակցում էին նաև յութուբյան ալիքները, որոնցից մեկը գործող իշխանությանն աջակցող Freedom Armenia-ն է։

Ինչու է պնդումը մանիպուլյատիվ

Ռեպորտաժում լրագրողն ասում է, որ 2000 թվականի ապրիլի 16-ի դրությամբ երկիրը լքել է 1 մլն 200 հազար մարդ, սակայն չկա խոսք այն մասին, որ դա վերաբերում է Քոչարյանի նախագահության 3-րդ տարվան։ Այն, որ այդքան մարդ երկրից հեռացել է, որ սովից չմահանա, ևս չի նշվում Մհեր Արշակյանի ռեպորտաժում։ Այսինքն կայքերն ու ֆեյսբուքյան էջերը, վերահրապարակելով տեսանյութը, խեղաթյուրել են դրա բովանդակությունը։ Ի դեպ, A1+ հեռոտստաալիքի ռեպորտաժը մոնտաժվել է․ իրար են միացված երկու տարբեր տեսանյութեր՝ մայիսի 29-ի օրացույցը և ապրիլի 16-ինը։ Մոնտաժված տարբերակում ավելացվել է նաև Քոչարյանի նկարը, ինչն օրիգինալ չկար։

Media.am-ը և FactCheck.ge-ն ուսումնասիրեցին Քոչարյանի նախագահության առաջին 3 տարիներին՝ 1998, 1999 և 2000 թվականներին, միգրացիայի մնացորդը։

Վիճակագրական կոմիտեի տրամադրած տվյալներով՝ Քոչարյանի նախագահության երեք տարիներին 1 076 700 մարդ (հայտնի է միայն, որ հատել են երկրի սահմանը, պատճառը պարզ չէ) լքել է երկիրը։ Այս թիվը միայն ցույց է տալիս, թե քանի մարդ է նշված տարում մեկնել Հայաստանից։ Մեկնածներից շատերը կարող են անգամ վերադարձած լինել երկիր հենց հաջորդ չվերթով։

?1998-ին մեկնել է 439 700 մարդ

?1999-ին մեկնել է 318 600մարդ

?2000-ին մեկնել է 318 400 մարդ

Երկրից մեկնողների այս թիվը, սակայն, դեռևս չի խոսում արտագաղթի տեմպի մասին, քանի որ նույն վիճակագրության համաձայն՝ այդ տարիներին երկիր է վերադարձել (սահմանը հատելով մուտք գործել Հայաստան) 1 019 600 մարդ։

?1998-ին ժամանել է 415 300 մարդ

?1999-ին ժամանել է 311 600 մարդ

?2000-ին ժամանել է 292 700 մարդ

ՀՀ սահմանային անցակետերով իրականացված ժամանումներիև մեկնումների սահմանային գրանցումները

Վիճակագրական կոմիտեից մեր հարցմանն ի պատասխան նշեցին, որ ժամանումների և մեկնումների սահմանային գրանցումների ցուցանիշները չեն դիտարկվում՝ որպես արտագաղթի և/կամ ներգաղթի տվյալներ:

Վիճակագրական կոմիտեի փոխանցմամաբ՝ ՄԱԿ-ի Միգրացիայի միջազգային կազմակերպության սահմանումներով անձը դասակարգվում է որպես երկարաժամկետ միգրանտ, եթե նա իր մշտական բնակության երկրից տեղաշարժվում է մեկ այլ երկիր՝ առնվազն մեկ տարի (12 ամիս) ժամկետով։ Միջազգային չափորոշիչներով՝ մինչև 3 ամիս ժամկետով տեղաշարժվողները միգրանտներ չեն համարվում:

Կարևոր է նշել նաև, որ այս տարիներին վիճակագրություն վարվել է միայն օդային փոխադրումների դեպքում։ Ցամաքային փոխադրումները վիճակագրության տեսադաշտից դուրս են մնացել։ Պատճառը, ինչպես մեզ հետ զրույցում նշեց ԱՎԾ-ի Մարդահամարի և ժողովրդագրության բաժնի պետ Կարինե Կույումջյանը, այն է, որ այդ շրջանում օդայինից բացի այլ ուղևորափոխադրումներ գրեթե չեն եղել։

Միգրացիայի մնացորդի մասին (նշված որպես այդպիսին) տվյալները FactCheck.ge-ն և Media.am-ը գտան Վիճակագրական կոմիտեի armstat.am էլեկտորնային հարթակում։ Նույն տվյալները մեզ տրամադրեցին նաև Վիճակագրական կոմիտեից։ Չնայած այդ տարիներին օգտագործված ոչ ճշգրիտ մեթոդաբանությանը, պետությունն այդ տվյալները համարում է պաշտոնական, քանի որ այլընտրանքային տվյալներ չկան։

Ստացվում է, որ Քոչարյանի նախագահության առաջին երեք տարիներին միգրացիայի մնացորդը կազմել է 61 800, այսինքն` այդքան մարդ կարող է համարվել երկարաժամկետ միգրանտ։

Նշենք նաև, որ 2001 թվականի մարդահամարից հետո ցուցանիշների վերահաշվարկ է տեղի ունեցել։ Ինչպես նշեց Կարինե Կույումջյանը, մինչև 2001 թվականի մարդահամարը, իրենք որպես միգրացիայի ցուցանիշ օգտագործել են ոստիկանության անձնագրային բաժնի տվյալները, այսինքն՝ հաշվառման և հաշվառումից դուրս գալու։

1998-1999 թթ մարդահամարի և ընթացիկ հաշվառման տվյալների տարբերությունը շուրջ 600 հազար էր, այդ 600-ը ձևավորվել էր միգրացիայի հաշվառման ոչ ամբողջական լինելու հետևանքով, այսինքն մարդիկ չէին դիմել անձնագրային` իրենց տեղաշարժն արձանագրելու համար և դուրս էին մնացել վիճակագրության տեսադաշտից։

2001-ի մարդահամարից հետո Վիճակագրական կոմիտեն անցում է կատարել ընտրանքային հետազոտության արդյուքները օգտագործելուն և վերագնահատել է ոստիկանության տվյալները, որոնք ամբողջական չէին արտացոլում իրական պատկերը։

Ամփոփելով նշենք, որ 1998-2000 թվականներին արտագաղթի մասշտաբի ամբողջական գնահատման համար պատշաճ վիճակագրություն չի վարվել, առկա տվյալներն ամբողջական չեն: Այնուամենայնիվ, եթե այդ տվյալներն օգտագործվում են որպես արտագաղթի ցուցանիշ, ապա անհրաժեշտ է հաշվի առնել ինչպես երկիրը լքածների, այդպես էլ երկիր վերադարձածների թիվը: Արտագաղթի մասին ցուցանիշները, որոնք հենված են միայն երկրից մեկնողների թվի վրա, մանիպուլյատիվ են։ Կարևոր է նաև նշել, թե նույն ժամանակահատվածի համար քանի մարդ է վերադարձել։

Օֆելյա Սիմոնյան

Այս հոդվածը պատրաստվել է Փաստ-մետրի հետ համատեղ և հանդիսանում է Facebook- ի Փաստերի ստուգման ծրագրի մի մասը: Ելնելով վճռից` Facebook- ը կարող է տարբեր սահմանափակումներ կիրառել. ամբողջական տեղեկատվությանը ծանոթանալու համար այցելեք այստեղ: Ուղղելու կամ վճիռը բողոքարկելու մասին տեղեկատվությանը ծանոթացեք այստեղ: