Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողովը 2020թ-ին ուսումնասիրել է հայկական մեդիաշուկայի գովազդային շարժերը հեռուստատեսությունում, ռադիոյում և ինտերնետում։ Ինտերնետի գովազդի համար դիտարկվել են www.similarweb.com և www.alexa.com հասանելի հարթակներում առավել բարձր վարկանիշ ունեցող 33 կայքեր։

Հանձնաժողովն ուսումնասիրության ամբողջական տարբերակը չէր հանրայնացնել,  պատճառաբանելով, որ առևտրային գաղտնիք կա։ Սակայն այս ամիս ուսումնասիրությունը կայքում հրապարակվել է (առանց առևտրային գաղտնիքի մասին հատվածների)։ 

Ուսումնասիրության իրականացման ժամանակահատվածում ամենաշատ գովազդը բաժին է հասել հեռուստատեսությանը՝ մոտ 54 տոկոսը, 22 տոկոսը ինտերնետային շուկա և միայն 4 տոկոսը ռադիո։ Մնացած 20 տոկոսը բաժին է ընկել գովազդային այլ հարթակների։ 

Ըստ հարցումների պարզվել է, որ հեռուստագովազդում 5- 10 տոկոս գնաճի դեպքում, ընկերությունները նախընտրում են օգտագործել հեռուսաեթերը՝ հարցվածների 61 տոկոսը, 19 տոկոսը պատրաստ է հեռուստագովազդը փոխարինել ինտերնետային գովազդով, 12 տոկոսը ռադիոգովազդով և 8 տոկոսը պատրաստ է դադարեցնել հեռուստաընկերությունների հետ համագործակցությունը։

Հեռուստատեսությունում ամենապահանջված գովազդի տեսակը ուղիղ տեսակի գովազդն է եղել՝ 56 տոկոս, հաջորդը 23 տոկոս PR-ը, հովանավորությունը մոտ 9 տոկոս։

Հանձնաժողովը ներկայացրել է 12 հեռուստաընկերությունների գովազդից գեներացված գումարները 2018թ, 2019թ և 2020թ- հունվար-հուլիս ժամանակահատվածում։ Ընդհանուր առմամբ այդ երեք տարիների բյուջեներում մեծ փոփոխություններ չեն եղել։

Ուսումնասիրությամբ պարզել է, որ 2018-2019թթ-ին Արմենիա և Շանթ հեռուստաընկերությունները հեռուստագովազդի շուկայում գերիշխող դիրք զբաղեցնող ընկերություններ են, թեև որևէ հեռուստաընկերության դեպքում թիվ մատնանշված չէ։ Նշված ժամանակահատվածում այս երկու հեռուստաընկերություններին գովազդի ծավալով զիջել է միայն ԱՐ-ը, որի գործունեությունն այլևս դադարեցված է, որովհետև չի մասնակցել 2020թ․ հայտարարված հեռարձակման արտոնագրման մրցույթին։ 

Այս տարիներին Հանրային հեռուստաընկերությունը գովազդի լայն հնարավորություններից զրկված է եղել, դրա համար մրցակցության մեջ ներառված չէ։ 2020թ-ից Հանրայինը հաջողությամբ մտավ գովազդային դաշտ։

2019թ-ի տվյալներով հեռուսաընկերություններ հիմնական գովազդը գնացել է սեյլս հաուսի միջոցով, մնացած բոլոր դեպքերում դա իրականացվել է գովազդային գործակալությունների և ուղիղ գովազդատուների հետ համագործակցությամբ։

Սակայն իրավիճակը կտրուկ փոխվել է 2020թ-ի հունվար-հուլիս ամիսներին, գովազդային պայմանագրեր կնքվել են անմիջապես գովազդատուների հետ։ Ըստ հետազոտության, դա պայմանավորված է այս շրջանում սեյլս հաուսի ծավալած գործունեության հետ, քանի որ մրցակցային դաշտ ապահովելու համար շուկա մտավ երկրորդ սեյլս հաուսը։

Ներկայացնելով չափման և վաճառքի նրբությունները՝ հանձնաժողովը գտնում է, որ սեյլս հաուսների կողմից իրացվող գովազդի գնի ձևավորման և զեղչային քաղաքականության հստակ հրապարակային չափանիշներ պետք է սահմանվեն։

Ինտերնետային գովազդն ու դրա բաշխումն ըստ տեսակների

Ամենամեծ տոկոսը բաժին է ընկել որոնողական համակարգերի գովազդին, հաջորդել են սոցիալական ցանցերը, այնուհետո տեքստային և բաներային, փոքր բաժին է կազմել վիդեոգովազդը։

30 խոշոր գովազդատուների հետ անցկացված հարցումերը վկայել են, որ նրանք գովազդի միջինը 66 տոկոսը ծախսել են Հայաստանի ռեզիդենտ հանդիսացող տնտեսավարողի տնօրինած կայքէջերում։

2019թ-ին 2018թ-ի համեմատ տեսանելի առաջընթաց է եղել։ Առցանց լրատվամիջոցներից ամենաշատը գումար ներգրավել է News.am-ը, 1in.am-ը, Tert.am-ը, Առավոտ օրաթերթ կայքը։

Առցանց հարթակներում տեղադրվող գովազդը 45 տոկոսը բաժին է հասել վիճակախաղերի և ինտերնետ շահումով խաղերի գովազդին։ Այս դաշտում ևս միասնական գնային և զեղչային քաղաքականություն չկա, ինչը կարող է նպաստել խտրական մոտեցումների։ Եվ քանի որ այս դաշտը դուրս է վերահսկողությունից, հաճախ ձևավորվում է անհավասար մրցակցային միջավայր։

Հանձնաժողովը գտնում է, որ վերահսկողության հարցը պետք է կարգավորվի օրենքով և այստեղ կարևոր է միջազգային փորձի ուսումնասիրությունը։ Օրինակ, եվրոպական երկրներում ստեղծել են հատուկ մարմիններ, որոնք զբաղվում են գովազդի բոլոր տեսակի, այդ թվում նաև ինտերնետային գովազդի մոնիթորինգով և հետևում գովազդի նկատմամբ օրենքով սահմանված պահանջների կատարմանը։

Ռադիոգովազդի դեպքում, ըստ ուսումնասիրության, ամենապահանջված տեսակն ուղիղ տեղադրումն է եղել՝ 90 տոկոսից ավելի։ 2019թ-ին 2018թ-ի համեմատ առաջընթաց եղել է նաև ռադիո գովազդի ծավալներում։ Ի տարբերություն հեռուստագովազդի շուկայի, այստեղ գերակա դիրք ունեցող տնտեսվարողներ չկան։

Այս ճյուղում սեյլս հաուսներ չկան, վաճառքն իրականացվում է կամ ուղիղ գովազդատու հետ, կամ գործակալությունների միջոցով։ Այստեղ ևս հրապարակային գնային քաղականություն չկա, խնդիրն ավելի է բարդանում, որովհետև Հայաստանում լսարանի չափում ռադիոեթերը չունի։ Հետևաբար ընկերությունները խուսափում են ռադիոգովազդից, որովհետև չգիտեն՝ ինչ քանակի լսարանի հետ գործ ունեն։

Հանձնաժողովը ուսումնասիրության արդյունքում բազմաթիվ արձանագրումներ է արել, որոնցից թերևս ամենակարևորը Գովազդի մասին օրենքում առաջարկվող փոփոխություններն են։

Գայանե Ասրյան