… անցնում էինք դիրքերով, երբ տեսա այդ տղային։ Տեսա ու քարացա։ Միանգամից կանգնացրեցի ուղեկցողներիս, որ հանկարծ չարթնացնեն այդ տղային։ Հանեցի հեռախոսս ու նկարեցի։ Այդ մեկ կադրը։ … Երբ լուսանկարն ուղարկեցի մրցույթի և այսպիսի պատմություն ստացվեց, գտա այդ տղային։ Գորիսից է, պահեստազորի սպա է, ամուսնացած է, ունի երկու երեխա։ Պայմանավորվել ենք, որ գնալու եմ Գորիս, հանդիպենք։

Վաղինակ Ղազարյան, «Կինոաշխարհ» հանդեսին տրված հարցազրույցից։

Ապրիլի 15-ին հայտարարվեցին ամենահեղինակավոր լուսանկարչական մրցույթի՝ World Press Photo-ի 2021 թվականի հաղթողները։ Հուրախություն շատերիս՝ առաջին անգամ «ժամանակակից հիմնախնդիրներ՝ մեկ լուսանկարով» անվանակարգում մրցանակի արժանացավ Հայաստանը ներկայացնող անկախ ֆոտոլրագրող Վաղինակ Ղազարյանը։

Վաղինակի լուսանկարը պատկերում է խրամատում՝ պլաստիկե ծածկոցի վրա քնած հայ զինվորի, Սյունիքի Ներքին Խնձորեսկ գյուղից դեպի Քաշաթաղ ընկած դիրքերում, երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի վերջին օրերին։

Բնականաբար, հայ լուսանկարչի հաղթանակը World Press Photo մրցույթի ամենակարևոր անվանակարգերից մեկում ոչ միայն կարևոր էր հայաստանյան ֆոտոլրագրության նշանավորման առումով, այլև հիանալի հնարավորություն էր տեղական խնդիրները համաշխարհային լսարանի առաջ բարձրաձայնելու համար։

World Press Photo-ի հաղթող լուսանկարները մեծ տարածում են գտնում սոցիալական ցանցերում և ինտերնետային տարբեր հարթակներում, ինչպես նաև ներկայացվում են ցուցահանդեսներում ու տպվում են World Press Photo-ի տարեգրքերում։ Վերջիվերջո հաղթող լուսանկարները հայտնվում են հազարավոր մարդկանց ձեռքին և աչքի առաջ, ինչը բացառիկ հնարավորություն էր Ղարաբաղյան պատերազմի և հայկական խնդրի մասին իրազեկելու և լայն խոսակցություն խթանելու համար։

Սակայն, ի զարմանս հեղինակի և ողջ հայկական լուսանկարչական հանրույթի, լուսանկարի հետ ներկայացված մակագրությունը զգալիորեն փոխվել էր Ինստագրամի հրապարակման մեջ, ինչի արդյունքում լուսանկարն ստացել էր ակնհայտորեն միակողմանի, անհավասարակշիռ մեկնաբանություն։

 

 

 

 

 

 

View this post on Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A post shared by World Press Photo Foundation (@worldpressphoto)

Բնականաբար, հրապարակման ներքո բուռն քննարկումներ ծավալվեցին։ Մինչ ակնհայտ ադրբեջանական օգտահաշիվների կողմից շնորհակալական մեկնաբանություններ էին ստացվում, հայ օգտատերերը խորը վրդովմունք էին արտահայտում բացահայտորեն անարդար և կողմնակալ գրության առիթով։ Օգտատերերից մեկը՝ Սեդա Գրիգորյանը գրում է․

«Անընդունելի է նման հեղինակավոր մշակութային մրցույթի կողմից մանիպուլյացիան և դեռ վերջերս տեղի ունեցած կոնֆլիկտի պատմության մասին սպեկուլյացիան, որի հետևանքները դեռ թարմ են ու ցավոտ երկու կողմի համար»։

Քնած զինվորի լուսանկարի գրության փոփոխությունը խնդրահարույց էր մի քանի պատճառով։ Նախևառաջ հեղինակի առաջարկած մակագրությունը էականորեն փոփոխվել և հրապարակվել էր առանց անգամ հեղինակի հետ համաձայնեցման։

Ֆոտոլրագրության մեջ ընդունված մակագրության ձևն ունի երկմաս կառուցվածք, առաջին հատվածում նշվում է պատկերված մարդու անունը, տարիքը, լուսանկարման վայրը, ամսաթիվը և այլ փաստական տվյալներ։ Իսկ երկրորդ մասը նախատեսված է լուսանկարի համատեքստը ներկայացնելու համար, այդտեղ ներկայացված փաստերը պետք է հիմնված լինեն վստահելի աղբյուրների վրա և արտահայտեն հնարավորինս անաչառ մոտեցում։ Այս սկզբունքներն ամրագրված են նաև World Press Photo մրցույթի կանոններում, որոնք կարող եք տեսնել այստեղ։

Թեև World Press Photo մրցույթի կանոններում հիշատակվում է, որ լուսանկարների մակագրությունները կազմակերպիչների կողմից ենթակա են ստուգման՝ ներկայացված տեղեկատվության ամբողջականությունը և իսկությունը հաստատելու նպատակով, սակայն խոսք չկա մակագրությունը փոփոխելու մասին, առավել ևս՝ առանց հեղինակի հետ համաձայնեցնելու։

World Press Photo-ն՝ Ինստագրամի հրապարակմանը հաջորդած թեժ քննարկմանն ի պատասխան, պարզաբանել է, որ խմբագրման նպատակը լուսանկարի համատեքստը ներկայացնելն էր և հղել է The New York Times-ում և Relief Web-ում հրապարակված հոդվածների տվյալներին։ Սակայն որևէ կերպ չի անդրադարձել ավելի կարևոր հարցին՝ ինչու փոփոխությունները չեն համաձայնեցվել լուսանկարի հեղինակի հետ։

Լուսանկարի փոփոխված մակագրության երկրորդ լուրջ խնդիրն այն էր, որ հիշատակված էր պատերազմի հետևանքով ադրբեջանական կողմի տեղահանվածների թիվը։ Ընդ որում՝ հայկական կողմի տեղահանվածների մասին նույնիսկ չէր ակնարկվում, թեև հայերի ջարդերը Բաքվում և Սումգայիթում հակամարտության ակունքներն ըմբռնելու համար կարևոր նշանակություն ունեն։ Եվ գումարած դրան երկրորդ պատերազմի արդյունքում մեծ թվով հայեր կրկին ստիպված եղան լքել իրենց տներն ու ունեցվածքը։

World Press Photo-ն նշելով հակամարտության մի կողմի տեղահանվածների թիվը, կամա թե ակամա, կողմնակալություն էր դրսևորել, թեև հետազոտության և խմբագրման նպատակը հնարավորինս անաչառ կերպով համատեքստը ներկայացնելը պետք է լիներ։

Հաջորդ խնդիրն այն էր, որ փոփոխված տեքստում նշվում էր, թե երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի արդյունքում հայկական վերահսկողության տակ մնացել է միայն Ստեփանակերտ քաղաքը։ Չնայած նույն The New York Times-ի հոդվածում, որին իր պարզաբանման մեջ հղել է World Press Photo-ն, հստակ ասվում է, որ բուն Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը, դեռևս գտնվում է հայկական վերահսկողության ներքո՝ ռուս խաղաղապահ ուժերի պարեկությամբ։

Եթե նախորդ անճշտությունների պարագայում կարելի է միտումնավորություն տեսնել, ապա այս դեպքում սխալը, հավանաբար, անփութության արդյունք է։ Ինչն ավելի անհասկանլի է, որովհետև World Press Photo-ն պնդում է, թե մանրամասն հետազոտություն է արվել, ու նաև քանի որ World Press Photo մրցույթի պատմության ամենավիճահարույց դեպքը կապված է հենց ոչ ճշգրիտ մակագրության հետ:

 

 

 

 

 

 

View this post on Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A post shared by Giovanni Troilo (@giovannitroilo)

2015-ին World Press Photo-ն զրկեց իտալացի լուսանկարիչ Ջիովանի Տրոիլոյի «Եվրոպայի սև սիրտը» ֆոտոպատմությունը առաջին մրցանակից, երբ պարզ դարձավ, որ ներկայացված լուսանկարներն ուղեկցող գրությունները մոլորեցնող են։ Ընդ որում, նախնական հայտարարության մեջ World Press Photo-ն իր վրա էր վերցրել մեղքը՝ ասելով, որ շփոթմունքի պատճառը իրենց կատարած մակագրությունների խմբագրումն է, ինչն արվել է Տրոիլոյի ներկայացրած գրությունների հիման վրա։ Սակայն երբ հետագայում պարզ դարձավ, որ նկարներից մեկն արված է այլ քաղաքում (ոչ մակագրության մեջ նշված), Տրոլիոյի ֆոտոպատմությունը որակազրկվեց։ 

Այս միջադեպը մեծ արձագանք ստացավ և լուսանկարչական էթիկական հարցերի մասին լայն քննարկումների առիթ հանդիսացավ։ Նույն տարում World Press Photo-ն մշակեց և ընդունեց մրցույթին դիմելու էթիկական կոդ։

Քնած զինվորի լուսանկարի փոփոխված մակագրության բոլոր անճշտությունների արդյունքում, այն ստացել էր բացահայտորեն հակահայկական երանգավորում, ինչի մասին առնվազն վկայում էր հրապարակման մեկնաբանությունների բնույթը՝ մի կողմից երախտագիտության խոսքեր, մյուս կողմից բողոք ու վրդովմունք։

Լուսանկարի հեղինակ՝ Վաղինակ Ղազարյանն ինքնակամ մեկնել էր առաջնագիծ և շաբաթներ շարունակ լուսաբանել էր պատերազմը՝ ամենավտանգավոր վայրերում, ռումբերի և կրակոցների ներքո։ Եվ հիմա նրա լուսանկարը World Press Photo-ի թեթև ձեռքով դարձել էր հակահայկական քարոզչության միջոց, ինչն իհարկե, չէր կարող ընդունելի լինել։

Այսպիսով սկսվեց երկարատև նամակագրություն հեղինակի և World Press Photo-ի ներկայացուցիչների միջև, որի ընթացքում հեղինակը հետևողականորեն պնդում էր, որ փոփոխված գրությունը պետք է վերանայվի, համբերատար կերպով ներկայացնում էր անհրաժեշտ հղումներ, տվյալներ ու քարտեզներ։

Մեկ ամսից ավելի տևած լարված և համառ բանակցությունների արդյունքում World Press Photo-ն տեղի տվեց և կրկին փոխեց լուսանկարի մակագրությունը՝ համաձայն հեղինակի ներկայացրած պահանջների և հավաստիացրեց, որ լուսանկարը տարեգրքում և ցուցահանդեսների ընթացքում կուղեկցվի նոր, համաձայնեցված մակագրությամբ։

Եվ թերևս, այս համաձայնությունն ավելի կարևոր հաղթանակ դարձավ, քան լուսանկարի հաջողությունը World Press Photo մրցույթում, որը ոչ միայն հեղինակի հաստատակամության և հետևողականության արդյունքն է, այլև մի խումբ մարդկանց համակարգված աշխատանքի, որոնց անուններն արժանի են հատուկ հիշատակման․ Աննա Նաղդալյան, ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարության մամուլի խոսնակ, Անահիտ Հայրապետյան, Նազիկ Արմենակյան, Սարա Խոջոյան, Սեդա Գրիգորյան։

 

 

 

 

 

 

View this post on Instagram

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A post shared by World Press Photo Foundation (@worldpressphoto)

Ի դեպ, երկրորդ Ղարաբաղյան պատերազմի թեմային է նվիրված նաև Վալերի Մելնիկովի «Կորսված դրախտ» ֆոտոպատմությունը, որն արժանացավ World Press Photo-ի «Ընդհանուր նորություններ, ֆոտոպատմություն» անվանակարգի առաջին մրցանակին, իսկ նրա ֆոտոպատմության առանձին լուսանկարը ներկայացված էր «Տարվա լուսանկար» անվանակարգում։ Ընդ որում, Մելնիկովի լուսանկարների մակագրությունները ևս փոփոխվել էին կազմակերպիչների կողմից, սակայն քնած զինվորի պատմությունը, ենթադրաբար, առիթ դարձավ, որպեսզի Մելնիկովի լուսանկարների գրություններն էլ վերանայվեն՝ ստանալով հնարավորինս անկողմնակալ ձևակերպումներ։

Առաջարկում եմ դիտել նաև «Հետք մեդիա գործարանի» նախաձեռնած «Չլուսաբանելով պատերազմը» հանդիպման տեսագրությունը՝ Վաղինակ Ղազարյանի մասնակցությամբ։

Վահե Բուդումյան