Ժպտացող դեմքը՝ սմայլիկը, ժամանակակից մշակույթի անբաժանելի մասն է: Փոփ մշակույթն ընդհանրապես սիրում է դիպուկ, պարզունակ խորհրդանիշների հետ խաղալ:

Սկզբից ֆիզիկական, հետո վիրտուալ աշխարհում հայտնված սմայլիկը մեծ մի ինդուստրիայի մաս է և միաժամանակ՝ հաղորդակցության լեզու:

Այն սկզբից սկսեց կիրառվել տեքստային հաղորդագրություններում ու սոցիալական ցանցերի չաթերում՝ որպես հավելյալ հուզական շեշտադրում, հետո այնքան ճյուղավորվեց ու տարածվեց, որ արդեն սպառնում է ոչ միայն տեքստի կցորդ, այլեւ ինքնին տեքստ լինել:

Սմայլիկը էմոցիաներ է փոխանցում գրաֆիկական տեսքով, ոչ բառերով: Ավելի ճիշտ՝ նկարվում ու դրվում է այն ժամանակ, երբ բառերը չեն բավարարում, կամ էլ երբ հարկ է կենդանի զրույցի պատրանք ստեղծել (չէ՞ որ զրուցակիցներն իրար չեն տեսնում):

Առաջին սմայլիկները պատկերվում էին կետադրական նշաններով՝ երկու կետ ու փակագծի մեկ հատված: Փակագծի դիրքը ուրախ կամ թախծոտ տրամադրության փոխանցողն է: Այսինքն՝ հույզը երկուսն էր ու հակադիր, հետո նարատիվ՝ պատմողական, դարձավ ու համալրվեց նրբերանգներով: Ինքնին դարձավ լեզու:

Առաջին ժպտացող դեմքը
Պատկերը՝ IkamusumeFan-ի

Հետագայում սմայլիկը գունավորվեց ու ավելի մանրամասն դիմագծերի ու աքսեսուրաների արժանացավ (քիթ, հոնքեր, ակնոցներ, ձեռնոցներ, գլխարկներ, ձողիկներ և այլն), ինչը թույլ տվեց ոչ միայն ժպիտ, այլև քմծիծաղ, քրքիջ, համատարած երջանկություն ու համատարած զարմանք փոխանցել: Ինչպես նաև՝ պատկերագրել ոչ հաճո տրամադրություններն ու հոգեվիճակները՝ ցավ, ողբ, լաց և այլն:

Կետադրական նշաններով պատկերվող գրաֆիկական սմայլիկները հատուկ վերծանման կարիք ունեն: Այսինքն՝ նոր լեզուն նոր բառարանի պետք ունի: Եվ այդ բառարանը երբեք չի լինի ամբողջական, քանի որ հաղորդագրություններն ու ցանցային գրառումները գնալով ավելի քիչ են մնում տեքստի սահմաններում և ավելի շատ գրաֆիկական ունիվերսալ նշան-հիերոգլիֆներով են փոխարինվում:

Ահա մի քանի սմայլիկներ, որոնցով կարելի է շփվել, հասկանալ ու հասկացվել առանց բառերի:

Սմայլիկների և ընդհանրապես էմոթիքոնների՝ էմոցիա արտահայտող պատկերագրերի (emoticon – emotion and icon) գրոհը կտրուկ փոխեց հաղորդակցման հարթությունը՝ այն դարձնելով միատարր, ունիվերսալ ու ավելի հեշտ մարսելի:

Մի քանի պատմական փաստ հիշենք: Երջանիկ դեմքերը զանգվածային շրջանառության մեջ դրվեցին 1962 թվականին, երբ Նյու Յորքի WMCA ռադիոկայանի վիկտորինայի հաղթողներին որպես մրցականեր բաժանվեցին ժպտացող դեմքի պատկերներով շապիկներ: Բայց այդ առաջին սմայլիկները կիսաժպտում էին, դա այն լիաթոք ու լայն ժպիտը չէր, որին մենք ընտելացել ենք:

WMCA ռադիոկայանի տրամադրած շապիկները
Լուսանկարը՝  Վիկիպեդիայից

Ավելի ուշ ամրագրվեց նաև դեղին գույնը, և 1972 թվականին ֆրանսիական «France Soir» թերթը արշավ սկսեց, որի խորագիրն էր «Ժամանակ գտիր՝ ժպտալու»: Արշավի իմաստն այն էր, որ ընթերոցողներին հնարավորություն էր տրվում ընտրություն անել բարի՝ պոզիտիվ, ու խնդրահարույց՝ նեգատիվ, լուրերի միջև: Լավ լուրերը ուղեկցվում էին սմայլիկով, ու եթե մարդն ուզում էր դրական բան կարդալ, միանգամից տեսնում էր, թե ինչը պետք է կարդա ու ինչը բաց թողնի:

Հետաքրքիր պարադոքս կա. երբ հասարակության մեջ շատանում է բարդն ու խճճվածը, որպես հակակշիռ օգտագործվում են շատ պարզ սիմվոլներ՝ փիսիկների պատկերներ, հակիրճ մինիմալիստական նշաններ (կետ, կետ, ստորակետ, պաչիկ, սրտիկներ) և, ի վերջո, սմայլիկներ:

Դրանք ցանցային նորահայտ մշակույթի կիչայի ոճավորումներն են, որոնցով մի կողմից կարելի է պաշտպանվել բարդից ու բացասականից, իսկ մյուս կողմից՝ ներկայանալ որպես դիտորդ: Չէ՞ որ էմոթիքոնների օգնությանը դիմելով՝ մենք իբրև թե ինչ-որ բան ենք ասում, բայց միաժամանակ ոչինչ չենք ասում:

Սմայլիկը հեղինակային դրոշմից ու ոճից զուրկ պատկեր է, և հենց դրա ցուցադրաբար անդեմ (թեև այն հենց դեմք է) ֆորման թույլ է տալիս օգտագործողին մնալ անանուն: Ես լռում եմ, բառեր չեմ որոնում, սմայլիկ եմ դնում… Մի կողմից՝ զրույցի մասնակիցն եմ, տե՛ս  էմոցիա եմ ներդնում, իսկ մյուս կողմից թույլ չեմ տալիս, որ ինձ ու իմ մտքերը ճանաչես:

Այսինքն՝ զրուցում եմ, բայց դա անում եմ ոչ լիարժեք: Նշմարում եմ, որ ներկա եմ, բայց նշածս ամբողջովին ես չեմ:

Պատկերը՝ ClkerFreeVectorImages-ի

Սմայլիկներով արդեն կարելի է ոչ միայն հուզականորեն ձևավորել միտքը, այլև մի ողջ նախադասություն և անգամ՝ տեքստ գրել: Բառերը նահանջում են, քանի որ բառերը լեզվական (հետևաբար ներաշխարհի) արտացոլումն են, իսկ սմայլիկը՝ ունիվերսալ, ինտերնացիոնալ նշան է, որը չունի կարիք թարգմանվելու, հասկացվելու կամ մեկնաբանվելու: Ավելի ճիշտ կարող է մեկնաբանվել, բայց մեկնաբանությունը կլինի մեկ այլ սմայլիկով կամ մեկ այլ սիրունիկ ու գունեղ էմոթիքոնով, որը ոչ թե մեր ստեղծածն է (ինչպես հեղինակային գրառումը), այլ բոլորի համար ստեղծվածն է (անխտիր բոլորի):

Բառերը տեքստի մեջ հիմա իրենց ապահով չեն զգում, նրանք միակը չեն այլևս այն մեծ դաշտում, որը միտք է փոխանցում ու զրուցակցին կամ ընթերցողին դրդում սուզվել տեքստի մեջ՝ այն ընկալելու համար:

Ցանցային այս նոր լեզուն անկասկած ազդում է գրական տեքստեր ընթերցողների ու օգտատերերի ընկալման վրա: Օրինակ՝ կարող է պատահել այնպես, որ մի բան գրես, ու քեզ հարցնեն՝ սա հումո՞ր էր: Ասում ես՝ այո, իհարկե: Պատասխան՝ եթե հումոր էր, ինչու՞ սմայլիկ չես դրել:

Այսինքն՝ առանց հուշելու, թե ինչպես է պետք կարդալ, արդեն չի ստացվում: Սմայլիկները ուղղորդում են, պարզաբանում ու պարզեցնում գրածը:

Հայաստանում էլ են փորձում սմայլիկների ուղղորդիչ ու դեկորատիվ ներդմամբ մատուցել լրագրողական աշխատանքները: Կարելի է ասել՝ ավելի թեթև ու չպարտադրող նյութերը պիտակավորել պոզիտիվ ժպտացող գնդիկով:

Վերջերս լսեցի բողոք, որ գրական տեքստ կարդալ չեն կարող, քանի որ պարզ չէ, թե հեղինակը ինչ էր ուզում ասել: Անգամ կարծիք հնչեց, որ լավ կլինի որոշ գրական ստեղծագործություններ դարձնել հեշտ ընթերցվող ու նոր լեզվով թարգմանել՝ դրանց մեջ անհրաժեշտ տեղերում որպես դադար սմայլիկներ դնելով:

Այս իրականությունը ո՛չ վատ է, ո՛չ լավ: Այն նոր է: Եվ ինչպես ցանկացած նոր բան՝ վտանգավոր է թվում այնքան ժամանակ, մինչեւ վտանգը չի դառնում առօրյա:

Հիմա պատկերացրեք, որ գիրք եք կարդում՝ հատուկ հուշագրերով, թե որտեղ ինչ հույզ պետք է ներդրվի: Լավ գրական տեքստերի դեպքում դա անհնար է, քանի որ… անհնար է: Լավ տեքստն այնքան խիտ ու ինքնաբավ է, որ սմայլիկ-հուշումներով այն ջրիկացնել պարզապես չի լինի: Տեքստը կդիմադրի: Հետո աչքով կանի ընթերցողին 😉 …

Նունե Հախվերդյան

Հ.Գ. Նեթիկետի՝ ցանցային էթիկետի համաձայն՝ սմայլիկների առավելագույն քանակը մեկ գրառման մեջ չի կարող գերազանցել երեքը, չարաշահումը վատ ճաշակի ցուցիչ է:  ☺

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: