Երբ խոսքը ազդեցություն, կշիռ չունի, արդեն նրա ազատ կամ մասամբ ազատ լինելու միջև սկզբունքային տարբերություններ փնտրելը զուտ մասնագիտական նեղ խնդիր է՝ հասարակական զրո վերաբերմունքով

Ամեն տարի միջազգային այլ և այլ կազմակերպություններ խնամքով հաշվում ու չափում են տարբեր երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, մամուլի ազատության ինդեքսը, երկարաշունչ զեկույցներ հրապարակում:

2015-ին,օրինակ, Հայաստանն մամուլի ազատությամբ, ըստ «Freedom House»-ի, 199 երկրների շարքում 135-րդն է: Ըստ «Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպության գնահատականի՝ 78-րդը:

Տարբեր տարիների արդյունքը տարբեր է, սակայն մեր լրատվամիջոցների աշխատանքի որակն ու (ան)ազատության աստիճանը գրեթե անփոփոխ է:

Հայաստանի մամուլն անազատ չես համարի: Լրատվամիջոցների վրա բացահայտ ճնշումներ չկան, «վերևից՚» պատվերներ չեն իջեցվում:

Դրա անհրաժեշտությունը կարծես չկա էլ. չկան թեմաներ, որոնք փակ են, գաղտնի (խոսքը պետական գաղտնիք պարունակող ինֆորմացիայի մասին չէ): Եթե որևէ լրատվամիջոց «սկզբունքորեն» չի գրում իքս պաշտոնյայի մասին, մեկ այլ լրատվամիջոց, միևնույն է, գրում է:

Եվ հասարակությունն, այսպես թե այնպես, տեղեկացվում է՝ համեմատելով ու հակադրելով լրատվական դաշտի առաջարկած քաոսային ինֆորմացիան:

Մամուլի ազատությունը, մեծ իմաստով, Հայաստանում (և աշխարհում էլ), արդեն էական խնդիր չէ այն առումով, որ ինֆորմացիոն բացը վայրկենապես լրացվում է սոցցանցերում:

Լրատվամիջոցներին, հատկապես տպագիր մամուլին, շարունակում է վերագրվել առավել վստահելի, ստուգված տեղեկատվության աղբյուրի գործառույթ: Սակայն տպագիր մամուլն ունի ֆինանսավորման քրոնիկ խնդիր, տպաքանակները տպավորիչ չեն, հետևաբար, որպես ազդեցության գործիք, մամուլը չի ընկալվում: Սակայն խնդիրն անգամ ԶԼՄ-ների ունեցած ազդեցությունն էլ չէ:  

Խնդիրն այն է, թե որքանով է ազատ խոսքը կամ ազատ տեղեկատվությունը ազդեցիկ, ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ այն: Դիցուք, կոռուպցիայի մասին տեղեկատվությանը հետևու՞մ է քրեական գործի հարուցում, պաշտոնանկություն, ձերբակալություն կամ այլ պատիժ.  ի վերջո, քրեական օրենսգիրքն այնքան բազմազան է պատիժներով:

Հեռու չգնանք. վերջին տարիների աղմկահարույց սպանությունները (Սյունիքի մարզպետի առանձնատան բակում, նրա ազգականների ու հարազատների կատարմամբ բազում քրեական հանցագործությունները), ոտնձգությունները լրագրողների հանդեպ (դիցուք, «Ա1+» հեռուստաընկերության լրագրող Մարինե Խաչատրյանի նկատմամբ սեպտեմբերի 9-ին տեղի ունեցած բռնությունը մասնագիտական աշխատանքը կատարելիս), բոլոր ընտրությունների ժամանակ կեղծիքների մասին անսպառ տեղեկատվությունը (դեկտեմբերի 6-ի հանրաքվեին ընդառաջ, օրինակ, «ՍԱՍ» սուպերմարկետի աշխատակիցների ահազանգը. յուրաքանչյուրին պարտադրել են անձնագրերի 8-ական պատճեն ներկայացնել՝ հօգուտ «Այո»-ի), առատ ընտրակաշառքի բաժանման մասին տեսագրություններն ու այլ հրապարակումները, դեկտեմբերի 6-ի հանրաքվեի բազմաթիվ տեսագրությունները՝ հարձակումներ լրագրողների վրա, նրանց մասնագիտական աշխատանքի խոչընդոտում, ընտրակաշառքի բաժանում, ընտրատեղամասերում տոտալ ընտրակեղծիքներ՝ քվեաթերթիկները հաշվելիս. ոչ մի արձագանք:

Մամուլում ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում են բնապահպանական թեմայով նյութեր, թվերով, փաստերով ներկայացվում է Թեղուտի, Ամուլսարի ոսկու հանքերի շահագործման անդառնալի հետևանքները Հայաստանի համար:

Մամուլում, անգամ ԱԺ ամբիոնից հայտարարվում է այս կամ այն պաշտոնյայի կոռումպացվածության մասին, բերվում են կոնկրետ փաստեր: Այս ամբողջ ինֆորմացիան ընթերցողների համար էմոցիոնալ շոկ է՝ առանց, սակայն, կոնկրետ իրավական հետևանքների:

Անգամ երկրի նախագահի խոսքերը՝ սկսած նախընտրական խոստումներից, վերջացրած կոնկրետ հրահանգներով՝ ճշտել «օդում կախված ինֆորմացիան» հանցագործությունների, թաքցված հարկերի մասին, լուրջ չի ընդունվում: Լուրջ չընդունվեց անգամ նրա հանդիպումը «առաջատար ու պատասխանատու» լրատվամիջոցների լրագրողների հետ, որոնք, ի դեպ, կամավոր նախընտրեցին մի կողմ դնել իրենց մասնագիտական պատվախնդրությունն ու արժանապատվությունը՝ կարևորելով Ս. Սարգսյանի բարեհաճությունը:

Լուրջ չընդունվեց անգամ նոյեմբերի 25-ին ԱԱԾ-ի «Կազմակերպված հանցավոր խմբի բացահայտման ու վնասազերծման» հայտարարությունը: Հետաքրքիր էր, որ այս տեղեկատվությունն առաջինը հրապարակելու առաջնահերթությունը տրվեց իրեն մասնագիտական գրագիտությամբ ու տակտով չկաշկանդող մի լրագրողի:

Խորհրդային տարիներին աշխատած լրագրողները պատմում են, որ այդ շրջանում գրաքննությունը խիստ էր, սակայն գրված յուրաքանչյուր տող, քննադատություն անհետևանք չէր մնում, արձագանք էր գտնում: Այսօր իշխանությունների ու լրատվամիջոցների կապը չափազանց նուրբ է:

Ո՞րն է խոսքի ազատության ողջ հմայքը: Ո՜չ մի արձագանք: Իշխանությունները պարզապես չեն նկատում:

Իսկ երբ խոսքը ազդեցություն, կշիռ չունի, արդեն նրա ազատ կամ մասամբ ազատ լինելու միջև սկզբունքային տարբերություններ փնտրելը զուտ մասնագիտական նեղ խնդիր է՝ հասարակական զրո վերաբերմունքով:

Ի՞նչ է ստացվում. Հայաստանի անկախությունից հետո որպես արժեքավոր ձեռքբերում համարվող խոսքի ազատությունը ֆորմալ կա: Կարճ ասած՝ աղավնյակնե՜րս, բոլորդ ազատ եք, գնացեք գրողի ծոցը:

Լիլիթ Ավագյան

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: