Երեկ Ֆեյսբուք սոցիալական ցանցում գրել էի, որ եթե լրատվամիջոցի խմբագիր լինեի, ապա եթեր չէի թողնի արդեն հանրաճանաչ դարձած «Աբովյանի ճաշկերույթը», առնվազն այն տեսքով, որով երեկ տեղադրված էր ցանցում: Քանի որ այդ թեման բուռն քննարկում առաջացրեց, որոշեցի մի քանի հարցի մասին խոսել:

Բայց նախ մի պարզաբանում: Ես ազատ մամուլի երդվյալ կողմնակից եմ եւ համարում եմ, որ օրենքով սահմանված հարցերի շատ նեղ շրջանակից բացի՝ խոսել, գրել եւ քննարկել կարելի է ամեն ինչ: 

Միշտ անհեթեթ եմ համարել նաեւ երեկ հնչած այն տեսակետը, որ նման նյութերի տարածումը վնասակար է Հայաստանի անվտանգության եւ միջազգային իմիջի համար, ինչպես նաեւ «ջուր թշնամու ջրաղացին» խորագրով այլ խոսակցությունների առումով: Ուզում եմ վստահեցնել, որ արտահայտված դիրքորոշումը գրաքննության հետ որեւէ առնչություն չունի: Խնդիրը, որը բարձրաձայնել եմ երեկ, ըստ էության, ամողջությամբ պրոֆեսիոնալալիզմի եւ լրագրողական էթիկայի դաշտում է:

Առաջին:

Ամեն օր աշխարհում, Հայաստանում, Երեւան քաղաքում, հանրային տարածքներում, փողոցներում ու բնակարաններում տեղի են ունենում հազարավոր իրադարձություններ: Դիցուք՝ լրատվամիջոցը լիովին ազատ է եւ կարող լուսաբանել ցանկացած թեմա ըստ սեփական հայեցողության: Արդյո՞ք այդ բոլոր մեծ ու փոքր իրադարձությունները տեղ են գտնում լրահոսում: Բնականաբար` ոչ:

Խմբագիրը (պայմանականորեն, քանի որ դա կարող է լինել նաեւ սեփականատերը, գլխավոր տնօրենը, թողարկող պատասխանատուն եւ այլն) որոշում է կայացնում, որ ա, բ, գ, դ իրադարձությունները պետք է լուսաբանվեն, i, ii, iii նորությունները տեղ գտնեն եթերում/էջում/թերթում, իսկ մնացածը` ոչ:

Ինչո՞վ է առաջնորդվում խմբագիրը նման որոշումներ կայացնելիս:

Մեծ հաշվով հենց այս խմբագրական քաղաքականությամբ է պայմանավորված լրատվամիջոցների ֆորմալ, բայց ավելի հաճախ ոչ ֆորմալ դասակարգումը: «Դեղին» մամուլը չի թաքցնում, որ նյութերի ընտրության հիմնական չափանիշը դրանց՝ հանրության լայն շերտերին հասանելի, հաճախ սկանդալային, հեշտությամբ վաճառվող բնույթն է:

Լուրջ լրատվամիջոցները (կամ այդպիսին ձեւացողները) պնդում են, որ ի հեճուկս կոմերցիոն շահերի՝ իրենց հիմնական ֆունկցիան հանրությանը անաչառ եւ բազմակողմանի տեղեկատվություն հաղորդելն է: Ավելի հավակնոտները հայտարարում են, որ ձեւավորում են ինֆորմացիոն դաշտի որոշակի հասարակական պահանջ, զարգացնում ճաշակ եւ հանդիսանում իշխանություններին իրական հակակշիռ:

Հարց` այս նյութը եթեր տալով՝ ի՞նչ նապատակ է հետապնդել «խմբագիրը»:

Երկրորդ:

Ցանկացած նյութ, որն առաջարկվում է մեզ` տեղեկատվություն սպառողներիս, կարդալ, լսել կամ դիտել, բացի բուն բովանդակությունից, ունի նաեւ ուղերձ:

Այսինքն՝ նյութի հեղինակը, այդ կոնկրետ պատմությունը պատմելով, զուտ ինֆորմացիան փոխանցելուց զատ՝ մեզ փորձում է մղել որոշակի մտորումների, արթնացնել զցացմունքներ, հանգեցնել եզրակացությունների, դրդել գործողությունների:

Օրինակ՝ «168 ժամ» թերթի սոցիալական ուղղվածության շարքը կառուցված է առանձին մարդկանց պատմությունների վրա եւ պարունակում է հստակ ուղերձներ` կարեկցանքի, սոցիալական անարդարության, բարեգործության եւ այլն: «Հետք»-ի հետաքննական հոդվածները նույնպես ուսումնասիրում են հստակ փաստեր եւ ունեն հստակ հասցեատերեր: Օրինակները բազմազան են եւ բազմաթիվ:

Հարց` ո՞րն է այս նյութի ուղերձը: Ի՞նչ են ուզում սրանով մեզ հաղորդել լրագրողներն ու լրատվամիջոցները, ի՞նչ զգացմունքներ արթնացնել, ի՞նչ եզրակացությունների հանգեցնել:

Երրորդ:

Հարց` ինչպե՞ս: Սա երեւի ամենաբարդ հարցն է: Առավելեւս ուղիղ եթերի պարագայում, երբ գրեթե հնարավորություն չկա համապատասխան կադրեր ընտրելու, հարցազրույցները նախապես պատրաստելու կամ խմբագրելու: Մեծ հաշվով, երեւի, այս «ինչպեսն» է, որ լրագրողին տարբերում է լավ լրագրողից, ռեժիսորին՝ լավ ռեժիսորից, գրողին՝ լավ գրողից:

Եթե փնտրես, կարելի է գտնել տարբեր փաստաթղթերում սահմանված ստանդարտներ (այդ տեսակետից հետաքրքրական է «Ազատություն» ռադիոկայանի աշխատողների էթիկական կոդեքսը, որը տպագրվել է «սառը պատերազմի» ժամանակ), բայց կարծում եմ, որ կոդեքսներով ֆիքսված լրագրողական էթիկայից առավել կարեւոր է «do not harm» ՝ վնաս չտալու սկզբունքը:

Վստահ եմ, որ հարգանքը ցանկացած մարդու հանդեպ (անկախ նրանից, թե նա ով է՝ երկրի նախագա՞հ, թե՞ պարզ «սեմուշկա» վաճառող) մարդակենտրոն լրագրության հիմքն է եւ հիմնարար է անգամ այն դեպքերում, երբ մարդիկ ինչ-ինչ պատճառներով իրենց իսկ հանդեպ այդ հարգանքը կորցրել են:

Իզաբելլա Սարգսյան

Հ.Գ. Շատ եմ խորհել, թե ինչու են մարդիկ այդքան սիրում կարդալ/նայել  բնական աղետների, սպանությունների, դժբախտ պատահարների, պատերազմների մասին ռեպորտաժներ: Կարծում եմ՝ հիմնական պատճառն այն է, որ, տեսնելով ուրիշների մահն ու տառապանքը, մարդը ենթագիտակցորեն  իրեն ողջ է զգում եւ թաքուն մտածում` ի՜նչ լավ է, որ այս ամենը ինձ հետ չի կատարվում: Երեկվա ֆեյսբուքյան քննարկումներն «Աբովյանի խրախճանքի» շուրջ, ինձ մի պահ այդ նույն երեւույթը հիշեցրին…

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: