Փաստորեն, լուրերի ընկալման տեսակետից Հայաստանում միտումները նույնն են, ինչ որ աշխարհի ամենազարգացած երկրներում: Եվ լրատվության որակի հետ դա կապ չունի, չնայած արդյունքում հենց որակը կարող է խիստ տուժել: Նմանության պատճառը նույնատեսակ տեխնոլոգիաների գործածումն է նաև Հայաստանում՝ սոցցանց, լրատարածման այլ հարթակներ, սմարթ հեռախոսներ: Զարգացած երկրներում դրան ավելանում են առցանց լուրերում գովազդն արգելափակելու՝ ավելի մեծ հնարավորությունները, իսկ գովազդը մեդիայի համար եկամտի կարևոր աղբյուր է:

Սակայն խնդիրը՝ թե’ Հայաստանում, թե’ աշխարհում, ավելին է, քան ֆինանսականը: Ապրիլի 6-ին Երևանում անցկացրած մեր հարցախույզում պրոֆեսիոնալ մեդիայի համար բավական մտահոգիչ միտում երևաց, որն արձանագրեցինք որպես թիվ մեկ հետևություն՝ «Սոցցանցի լրահոսում սովորական սպառողների համար հայկական մեդիան մեկ ամբողջական «դեմք» ունի՝ առանց տարբերակիչ անունների»:

Այսինքն, մարդիկ լուրը ստանում են, օրինակ, Ֆեյսբուքի լրահոսով, կարդում են այն՝ չնկատելով կամ չհետաքրքրվելով, թե որ լրատվամիջոցը կամ որ լրագրողն է այն պատրաստել: Մեր հարցախույզում նույնիսկ դեպքեր եղան, երբ մարդիկ որպես լրատվամիջոց անվանեցին լուրը տարածած հարթակը և ոչ թե լուրերի իրական արտադրողներին:

Եվ ահա, հունիսի 21-ին Թվային լրագրության Թոու կենտրոնում (Նյու-Յորք) հրապարակվեց Ռոյթերզի Լրագրահետազոտական ինստիտուտի «Թվային լրատվություն-2016» զեկույցը:  

Աշխարհի 26 երկրներում (ներառյալ՝ ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Թուրքիա) առցանց լուրեր սպառող 50 հազար հարցվածների մեջ հայաստանյան լսարանն ընդգրկված չէ, սակայն ընդհանուր միտումները՝ մի երկրում մի քիչ ավելի ցայտուն, մյուսում մի քիչ պակաս, նույնանում են Երևանում անցկացված մեր փոքրիկ հարցախույզի արդյունքներին:

Զեկույցի շուրջ հրապարակած վերլուծականում Columbia Journalism Review առցանց հանդեսը ևս մտահոգիչ է համարում լրատվական «բրենդները չճանաչելու» միտումը.

«Քանի որ լուրերի սպառողները դրանք ընթերցում են ոչ այնքան լրատվամիջոցների գլխավոր կայքէջեր մտնելով, այլ սոցմեդիայի կամ տարածման այլ հարթակների մատուցմամբ, լրատվամիջոցների ու անհատ լրագրողների անունները կարող են անհայտության գիրկն անցնել»:

Ինչո՞վ է սա վտանգավոր լրատվության որակի և ընդհանրապես պրոֆեսիոնալ մեդիայի համար. կարող է խարխլվել վստահելիության  կարևոր սկզբունքը, որը պրոֆեսիոնալ լրագրության հիմնասյուներից է: Այսպես, եթե նախկինում օրվա տեղեկատվությանը կամ հատկապես հրատապ լուրերին հետևելու համար սպառողը կարող էր փնտրել իր փորձած, վստահելի անունները, այժմ ավելի հակված է սպառելու այն, ինչ իրեն մատուցվում է սոցցանցով կամ այլ հարթակով:  

Պրոֆեսիոնալ մեդիան պետք է խիստ նախանձնախնդիր լինի իր վստահելի իմիջի համար, որպեսզի մշտական լսարան ունենա ու անընդհատ ընդարձակի այն: Սակայն արդյո՞ք մոտ ապագայում արդեն կարող է և չաշխատել այդ նախանձախնդրությունը: Սա մեկ այլ վտանգ էլ ունի, եթե մարդիկ սոցցանցի լրահոսում չեն նկատում թերթերի անունները, ուրեմն չեն գնի նրանց տպագիր տարբերակները:

Columbia Journalism Review-ի վերլուծաբաններն ամեն դեպքում նշում են, որ լրատվամիջոցներին կամ լրագրողներին վստահելու աստիճանը չի կարելի մեխանիկորեն բխեցնել սոցմեդիայի տեխնոլոգիական հնարավորություններից. «Օրինակ, Հունաստանում սոցմեդիան լուրերի գլխավոր աղբյուր է ավելի շատ, քան հեռուստատեսությունն ու տպագիր մամուլը միասին, քանի որ մարդիկ չեն հավատում ավանդական լրատվամիջոցներին»:

«Թվային լրատվություն-2016» հետազոտության շրջանակն ընդգրկում է թե’ ավանդական լրատվամիջոցները՝ հեռուստատեսություն, ռադիո և տպագիր թերթ, և թե’ թվային լրատվամիջոցներն ու դրանց տարածման հարթակները: Անակնկալ չէ, որ սոցմեդիան մաքուր հաղթող է: Հետազոտված 26 երկրների առցանց լուրերի 50 հազար սպառողների մոտ կեսն ասել է, որ լուրերի համար օգտվում է սոցմեդիայից, իսկ 12 տոկոսն ասել է, որ սոցմեդիան լուր ստանալու իրենց գլխավոր աղբյուրն է:

Ավանդակա՞ն, թե թվային մեդիային նախապատվության  հարաբերակցությունը տարբեր է ուսումնասիրված 26 երկրներում՝ կախված աշխարհագրական և մշակութային հատկանիշներից:

«Օրինակ, Ֆրանսիան և Գերմանիան հարցվածների մեջ գրանցել են ավանդական լրատվամիջոցներով լուր սպառելու ամենաբարձր տոկոսները՝ չնայած սոցիալական հարթակների աճին: Պատճառն այն է, որ նրանք « հեռուստատեսային երեկոյան լուրերը նստած դիտելու ամուր ավանդույթ ունեն»,- բացատրում է Ռոյթերզի Լրագրահետազոտական ինստիտուտը՝ ավելացնելով, որ նույնն է Ֆինլանդիայում և Ճապոնիայում, որտեղ «չնայած խիստ բարձր են լուր ստանալու թվային հնարավորությունները, բայց թեկուզ՝ փոքրամասնություն կազմող մի ստվար խումբ առավոտյան պարտադիր կարդում է տպագիր թերթ»:

Columbia Journalism Review-ի հեղինակները 2016թ. զեկույցի ամենաանսպասելի արդյունքներից մեկն այն են համարում, որ սոցմեդիայով լուր սպառողներն, անպայման չէ, որ դիտում են լուրն ուղեկցող տեսանյութը: Մինչդեռ Ֆեյսբուքի գործադիրներից մեկն անցյալ շաբաթ նույնիսկ կանխատեսում էր արել, թե առաջիկա 5 տարիներին տեսանյութը կփոխարինի գրավոր տեքստին: Սակայն զեկույցի արդյունքները ենթադրելու տեղիք են տալիս, որ լուր սպառողներից շատերը «դիմադրում են» տեսանյութերի դիտմանը, քանի որ կարդալն ավելի արագ է ստացվում, և հատկապես որ տեսանյութերը հաճախ ընդհատվում են գովազդով: (Տեսանյութի սպառումն ամենաբարձրը ԱՄՆ-ում է՝ 33 տոկոս):

Տեղեկանք. Թվային լրագրության Թոու կենտրոնը հիմնադրվել է 2010թ. և որպես ինստիտուտ գործում է Կոլումբիայի համալսարանի Լրագրության դպրոցի շրջանակում: Կենտրոնն իր մասին ասում է՝ այստեղ հանդիպում են տեխնոլոգիան ու լրագրությունը, տեսությունն ու պրակտիկան:

Ռուզան Խաչատրյան

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: