Երևի ոչ մի լրագրողի մտքով անգամ չէր անցնի, որ մեկ ամիս շարունակ և դեռ անհայտ է, թե մինչև երբ, նա գրելու է միայն համավարակի մասին:

Գրեթե բոլոր լուրերն ու անդրադարձերը վարակի, վարակվածների ու ձեռնարկվող միջոցառումների մասին են: Եվ մեծ մասը հեռավար կառուցած: 

Լրագրությունը, զրկվելով տեղաշարից, արագությունից ու բազմազան թեմաների ընտրանուց, մի կողմից դարձավ շքեղություն (տանը աշխատելը հնարավոր է և հարմար), իսկ մյուս կողմից՝ զրկանք (տանը աշխատելն այդքան էլ հարմար չէ և ոչ միշտ հնարավոր):

Հայտնվեցինք շատ տանջալի իրավիճակում, երբ պետք է սպասենք: Սպասենք երկար, անհուսալի՝ խախտելով մեծ ու փոքր պլանների վերջնաժամկետները: Փնտրելով մեր ձայնը լրահոսում ու փորձելով կարևոր գործ անել՝ նույնիսկ անշարժության պայմաններում:

Եվ քանի որ հիմա մեդիայում ցանկալի հյուր են հոգեբանները, փորձենք հոգեբանական տեսանկյունից նայել լրահոս կազմողների աշխատանքին ու այդ լրահոսը կարդացողների հոգեվիճակին: 

Համավարակը մեզ ծանոթ աղետներից չէ

Երբ լրագրողները լուսաբանում են աղետները կամ դժբախտ պատահարները, նրանք ակամայից դառնում են վկա: Շփումը տուժածների հետ սթրես է նաև լրագրողների համար: Այդ պատճառով էլ լրագրողը նաև մի քիչ հոգեթերապևտ է, քանի որ ակամայից իր վրա է վերցնում իր նյութերի հերոսների կորուստի զգացումը, վախը, ցավը, բարկությունը:

Եվ վերցնելով իր վրա այդ բեռը, հաճախ չի կարողանում դրանից ազատվել:

Հիմա մեզ պատած համավարակը լուսաբանելը ավելի բարդ է, քան, օրինակ, վթարները, բնական աղետները կամ ահաբեկչական ակտերը: Կորոնավիրուսը ոչ թե արդեն ավարտված որևէ գործողություն է, այլ վտանգ է՝ ներկայում շարունակվող և ոչ տեսանելի: Ոչ միայն ուրիշի հետ եղած պատմություն է, այլ պատմություն, որը կարող է դիպչել անձամբ լրագրողին՝ դարձնելով նրան իր իսկ պատմության մաս:

Հայտնի է, որ զինվորները կամ նույն լրագրողները թեժ կետերից վերադառնալուց հետո կարիք ունեն մտքերի ու հույզերի ռիթմը փոխելու, ինչը ոչ բոլորին է հաջողվում: Բայց պիտի լինի «մինչ» և «հետո» ընկալման ռեժիմը, որ կարողանանք նորման տարանջատել ոչ նորմայից:

Բայց հիմա դա անհնար է, անգամ կարելի է ասել, որ նորմա է դարձել ոչ նորմալ վիճակը, կարգ՝ արտակարգը: 

Իսկ արտակարգ իրավիճակներում երկար գոյատևելը բարդ է՝ առանց հիշելու, որ անհրաժեշտ է նոր, սեփական կարգ՝ աշխարհն ու ներաշխարհը որևէ կերպ հավասարակշռելու համար:

Բուժաշխատողներին ավելի հեշտ է, քանի որ, տեսնելով ցավն ու շփոթմունքը, նրանք կարող են հիմնավորել, որ իրենց աշխատանքի բնույթն է այդպիսին, որ կենսական նշանակության գործ են անում: 

Լրագրությունն, իհարկե, նույնպես կենսական մասնագիտություն է, բայց այն դեպքում, եթե ինքներս մեզ չենք խաբում ու անընդհատ չենք վազում վարկանիշների ու հոգեցունց լուրերի հետևից: Դա բառիս բուն իմաստով նշանակում է՝ տեղում վազել։ Ու ուժասպառ լինել։

Տարածության գործոնը

Սոցիալական կապերը վառ պահելը մարդու հիմնական հոգեբանական պահանջներից է: Եվ երբ չենք հաղորդակցվում սովորական ռեժիմով, հոգեկան աշխարհը ենթարկում ենք լուրջ փորձության:

Իսկ լրագրողի համար անձնական շփումները, հանդիպումները աղբյուրների հետ, ընդհանրապես դաշտում աշխատանքը հնարավոր չէ լիովին փոխարինել օնլայնով: Հատկապես, երբ լրագրությունը վիզուալ է ու պարտադիր է թիմային աշխատանքը: 

Լրագրությունը չի կարող լինել լիովին հեռահար, այն պահանջում է սոցիալական կապերի պահպանում ու դիտողական է իր բնույթով: Տանը նստած լրագրողը վաղ թե ուշ նյարդայնանում է ու զգում իրեն, ինչպես բանտում: Միաժամանակ հասկանում է, որ ֆիզիկապես հեռու լինելը դեպքի վայրերից (հիվանդանոցներից, մարդաշատ վայրերից և այլն) պարտադրանք է, որը խախտելով վտանգում է սեփական առողջությունը:

Ընդհանրապես, հիմա ողջ աշխարհն է վերանայում, թե ինչ է նշանակում լինել հեռու և ինչ է նշանակում լինել մոտ: Կարծես օնյալնում բոլորս կողք կողքի ենք, բայց մեկ վայրկյան անց՝ կրկին միայնակ, զրուցակիցները՝ հեռու: Իսկ միջավայրը միշտ նույնն է, դեպի աշխարհ տանող միակ պատուհանը մեր սարքերի էկրանն է:

Բաց տարածության պակասը լրացնելը համավարակի առաջացրած մարտահրավերներից է: Եվ այն լրացվում է կրկին տարբեր սարքերի էկրաններով և արտասովոր ակտիվությամբ՝ սոցիալական ցանցերում:

Պատահական չէ, որ շատ մարդիկ ակամայից ուզում են մնալ զերծ ու անդին կորոնավիրուսից՝ զբաղվելով խոհարարությամբ, այգեգործությամբ, արվեստով, սպորտով: Եվ այդ մասին հայտնել ու ցույց տալ սոցցանցերում: Դա փոքր-ինչ ընդլայնում է փակ տարածքը:

Հատկապես, եթե հիշենք, որ մեկուսացման պայմաններում կարող են նվազել մտավոր կարողությունները, քանի որ ուղեղի անխափան աշխատանքի համար անհրաժեշտ են տարաբնույթ ազդակներ ու խթաններ՝ արտաքին աշխարհից, տարբեր միջավայրերից: 

Երկարատև մեկուսացումը կարող է ազդել հիշողության, ուշադրության վրա, թուլացնել ինքնատիրապետումը:

Ժամանակի գործոնը

Մարդուն հատուկ է պլանավորումը, քայլերի կազմակերպումը: Բայց հիմա որևէ մեկը չի կարող ազդել կյանքի ընթացքի վրա, անհայտ է, թե ինչ չլինի վաղը, մեկ շաբաթ անց, կես տարի հետո: Չեն գործում ժամկետներն ու խոստումները, թե երբ ենք վերադառնալու կյանքի այն ռեժիմին, որին սովոր էինք: 

Տրավմայի բնորոշումը, իրականում, շատ պարզ է. դա իրավիճակը փոխելու անկարողությունն է: 

Չենք կարող որևէ կերպ ազդել իրավիճակի վրա ու զգում ենք մեզ անօգնական: Ի հայտ է գալիս զգացողություն, որ կորցնում ենք վերահսկողությունը մեր ապագայի նկատմամբ, քանի որ ամեն ինչ անկանխատեսելի է:

Մենք հիմա ապրում ենք տրավմատիկ իրավիճակում՝ զրկված լինելով որևէ վերահսկողությունից արտաքին աշխարհի վրա: Բայց անգամ այս իրավիճակում անհրաժեշտ է ընտրել ձևեր՝ մնալու ակտիվ կապի մեջ թե՛ աշխարհի, թե՛ ինքներս մեզ հետ: Ժամանակը կազմակերպելու համար օգնում են առօրյա ծեսերը, ներքին աշխարհին ականջ դնելը: 

Ներաշխարհը կազմակերպելով միայն կարող ենք պատասխանել արտաքին ազդակներին: Սա կանոն է հատկապես մեկուսացած մարդկանց համար։

Հոգեբանության մեջ նկարագրված է մի իրավիճակ, երբ մարդը ափսոսում ու սգում է այն կյանքը, որը կարող էր ունենալ, բայց հիմա ունենալ չի կարող: Ստիպված սովորում է ապրել առանց հստակ ապագայի հետ կապի: Իհարկե, դա շփոթեցնում է:

Սթրեսային իրավիճակը բաժանվում է հինգ փուլերի.

• Ժխտում ես, որ կա խնդիր,
• Ի հայտ են գալիս դեպրեսիայի ախտանիշներ,
• Բարկանում ես,
• Մտորում, գցում-բռնում ես, թե ինչ անել,
• Ընդունում ես խնդիրը

Վերջին փուլը՝ խնդրի հետ համակերպվելը, նշանակում է, որ այլևս չես պայքարում այն բանի հետ, որի վրա ազդել չես կարող:

Այս վիճակում շատ կարևոր է համբերությունն ու միանալու-անջատվելու ճիշտ ռիթմը: Ընդհանրապես, համբերելը բարդ է, բայց դա պետք է՝ վիճակը ընդունելու համար: 

Այստեղ մեծ դեր ունի մեդիան: Անընդհատ լուրեր կարդալը (ինչ եղավ, ինչ է սպասվում, ինչ է փոխվում), նոր լուրերի սպասումը, սոցիալական մեդիան թերթելը առաջացնում է կախվածություն նորությունների սպառումից:

Այդ կախվածությունը խանգարում է ընդունել խնդիրն ու դրանով իսկ՝ հաղթահարել տրավմատիկ իրականությունը:

Կարևոր բան բաց թողնելու վախը

Գրեթե բոլորը, բայց հատկապես լրագրողները, անընդհատ փորփրում են տարբեր տեղեկատվական աղբյուրներ: Քնելուց առաջ էլ վերջին բանը, որ անում են, ստուգում են հեռախոսը, որ հանկարծ մի կարևոր բան բաց չթողնեն: Նույնն էլ անում են միանգամից արթնանալուց հետո:

Բայց համավարակի պայմաններում նորություններից որոշ ժամանակով անջատվելու ունակությունը առավել օգտակար է: Անընդհատ կապի մեջ լինելը՝ մտքով, հույզերով ու ժամանակով, լուրջ սթրես է: 

Միայն ապարդյուն կսպառվենք, եթե գիտակցաբար չպատնեշվենք ինֆորմացիայից: Լավ կլինի, որ լինեն ժամեր, երբ տեղեկատվական քաղցը ոչ թե կհյուծի, այլ կլինի այլընտրանքային ժամանակահատված՝ նախատեսված լիցքաթափման համար: 

Օրինակ, կարելի է կամքի լարումով որոշել, որ արթնանալուց միայն կես ժամ հետո ենք աշխարհը ներս թողնելու մեր մեջ, իսկ այդ կես ժամը միայն մենք ենք ու առավոտը: Թող վարակը չլինի առաջին բանը, որին կհանդիպենք արթանալիս ու վերջինը՝ քնելիս:

Այն հոգեվիճակը, որը կոչվում է FOMO (Fear of Missing Out), ինչ-որ կարևոր բան բաց թողնելու վախը, վնասում է առաջին հերթին ինֆորմացիայի հետ գործ ունեցողներին: Թե՛ սպառողներին, թե՛ ստեղծողներին: 

Երբ պատկերացնում ես, որ հենց հիմա տեղի է ունենում բեկումնային ու կլանիչ մի բան, իսկ դու դրա մասին դեռ չգիտես, դառնում ես կախյալ մեդիայից: 

Կախյալ վիճակում ստեղծած լրագրողական արտադրանքը դժվար թե լինի որակյալ, իսկ այն սպառողի միտքը՝ սթափ:

Ի վերջո, համավարակը երկար մարաթոն է, որտեղ պիտի կարողանալ փոխել ռիթմը, խմբագրել գրաֆիկները, տնօրինել ժամանակը: Մի խոսքով՝ լինել հոգեբան ոչ միայն ուրիշների, այլ հենց սեփական (սիրելի) անձի համար:

Հ.Գ. Նկարիչ Պետո Պողոսյանն իր նկարը անվանել է «Նորություն», քանի որ կանխազգում է, որ աշխարհը խտանում ու սեղմվում է միշտ նոր բան խոստացող հեռախոսի էկրանի մեջ: Ու թե ինչ կտեսնենք այդ էկրանին, մեծապես կախված է լրագրողներից:

Նունե Հախվերդյան

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: