Լրագրող Զառա Բաթոյանը հայկական սերիալներում հաշմանդամության խնդրի մասին խոսելիս օրինակ է բերում Հոլիվուդի փորձը:

Զառա Բաթոյան, «Հույսի կամուրջ» հկ-ի հաշմանդամ մարդկանց շահերի պատասխանատու, լրագրող

«Հոլիվուդյան հայտնի ֆիլմերում, որտեղ շոշափում են հաշմանդամության խնդիրը, հաշմանդամություն ունեցող ֆիլմի հերոսները ներկայացվում են ամբողջությամբ այլ կերպ. լավ օրինակ են «Forrest Gump» կամ «Avatar» ֆիլմերը: Այնտեղ խոսվում է հենց այս խնդրի մասին եւ գեղեցիկ ձեւով: Հերոսները ներկայացված են որպես հասարակության լիարժեք անդամներ: Եւ հակառակ պրոցեսն էլ չկա, հերոսացնելու խնդիր չկա: Այդ ամբողջն արվում է, որպեսզի նաեւ երեխաներն իրենց ամենօրյա կյանքում տեսնեն, որ դա սովորական երեւույթ է, նրանց աչքը սովորի եւ հասկանան, որ այս հերոսը կարող է տարբերվել մյուս հերոսից: Այսինքն՝ համաշխարհային միտումն ամբողջությամբ ուղղված է այլ գործընթացի վրա, որպեսզի հաշմանդամություն ուենցող մարդուն, հերոսին, կերպարին ներկայացնեն այլ լույսի ներքո:

Հակառակն է արվում հայկական լրատվամիջոցներում, ֆիլմերում եւ սերիալներում: Հերոսները, ովքեր հայտնվել են հաշմանդամի կերպարում, ներկայացվում են որպես ոչ պիտանի, խղճահարության առարկա: Բնակաբար դրանք կարծրատիպեր են, որոնք այսօր շատ հնացած են, եւ պետք է դրանք կոտրել ու փոխել:

Իսկ ճիշտ տերմինալոգիա օգտագործլու համար պետք է պարզապես հաշմանդամի փոխարեն ասել հաշմանդամություն ունեցող մարդ եւ այլն: Սակայն այստեղ հարցը միայն տերմինալոգիան չէ, այլ մոտեցումը, թե ինչ են մտածում հաշմանդամություն ունեցող մարդու մասին: Ես ինքս ունեմ հաշմանդամության թուղթ, որի վրա գրված է անաշխատունակ, բայց ես աշխատում եմ օրական նվազագույնը 10-12 ժամ, որովհետեւ ես ուզում եւ կարողանում եմ: Ո՞վ է անաշխատունակ՝ ե՞ս, թե՞ նա, ում աշխատանքը կարող է հավասարվել զրոյի ոչ պրոֆեսիոնալ լինելու պատճառով:

Այսօր երբ մենք հարցնում ենք, թե ինչու՞ են մի շարք արատավոր երեւույթներ ցուցադրվում հեռուստասերիալներում, մարդիկ ասում են՝ որպեսզի կարողանանք ցույց տալ մեր իրական կյանքը եւ խուսափենք նմանատիպ երեւույթներից, այսինքն՝ հասարակության մեջ որոշ խնդիրներին դրական լուծում տալու համար: Սա կարող է ազդեցություն ունենալ, եւ այն կարելի է շատ դրական բաների համար օգտագործլ, եթե խորհրդակցել եւ իմանալ, թե ինչի անհրաժեշտությունը կա»:

Հոգեբան Ռուբեն Պողոսյանը նկատել է, որ լեզվական կարծրատիպեն ազատորեն օգտագործվում են եթերում:

Ռուբեն Պողոսյան, «Այգ» հոգեբանական ծառայությունների կենտրոնի գլխավոր մասնագետ, հոգեբան

«Կան արտահայտություններ, որոնք շատ ազատորեն օգտագործվում են մեր սերիալներում: Առօրեական շփումներում լեզվամտածողության իջեցումը շատ ավելի ցածր մակարդակի ամբողջովին արտացոլված են այնտեղ: Դրանով մենք ոչ թե իրականությունն ենք արատահայտում, այլ դոփում ենք մեր տեղում:

Լեզվական կարծրատիպերը մշտապես կան ու կլինեն, հարցը դրանում չէ, սակայն դրանք պետք է մատուցել այն սկուտեղի վրա, որտեղ արվեստ, ճաշակ, զգացմունքեր, ապրումներ կան, եւ դրանք գնալով բարձրացնել:

Մեր սերիալները, սակայն, ոչ մի ճաշակ չեն բարձրացնում, ընդհակառակը` խեղում են մեր հարաբերությունները: «Ես հաշմանդամ չեմ, որ չկարողանամ աշխատել, ընտանիքս պահել» արտահայտությունը եւ նմանատիպ արտահայտությունները կարող են սերմանել մարդկանց եւ որոշակի խմբերի մոտ թերաժեքության բարդույթներ, անձի արժեզրկում: Արտահայտությունը հենց այնպիսի մի բան չէ, դրա հետեւում մի ամբողջ մարդկային հոգեւոր աշխարհ է թաքնված: Հնչեցվող խոսքը չի կարելի ամենուրեք նույնությամբ նույն մակարդակի վրա պահել. առօրեական բնույթի արտահայտությունները, որոնք ամենուրեք այդ սերիալներում կան, բարդույթավորում են մարդկանց: Դրանք ճանապարհ չեն բացում դեպի սոցիալական խմբերի ինտեգրում, այլ գցում են մարդկանց շուրջկալի մեջ, որտեղից նրանք չեն կարողանում դուրս գալ: Ախր դրանց կողքին պետք է լինի նաեւ այն, ինչը լեզվական ավելի բարձր մակարդակ է ապահովում:

Սերիալները պետք է նաեւ հոգեբանամանկավարժական տակտ ունենան, որ կարողանան պահպանել որոշակի մակարդակ: Սակայն ես ոչ մի դրական միտում չեմ տեսնում մեր սերիալներում: Դրանք ընկել են ամենացածր ճաշակազուրկ թակարդը եւ այնտեղից չեն կարողանում բարձրանալ: Մարդիկ ոչ մի տեղ ոչ մի լուսավոր պահ չեն կարողանում տեսնել, սերիալները ոչ մի դրական լիցք չեն կարողանում տալ, ընդհակառակը` գցում են կենցաղային ցածր, անզուսպ աֆեկտային դրսեւորումների մեջ: Մենք շատ հեռու ենք սերիալներ ստեղծելուց, որովհետեւ դրա փորձը մի քիչ այլ է, այլ ճանապարհով պետք է գնանք, չպետք է ուրիշներին արտատպենք, պետք է սերիալների մեր ուղին ստեղծենք»:

Հ.Գ. «Դժվար ապրուստի» մարտի 9-ի սերիայում, ինչպես եւ խոստացել էր սցենարիստ Դիանա Գրիգորյանը, դերասաններից մեկն իր խոսքում բացատրում է, թե ինչ պետք է հասկանալ հաշմանդամ ասելով (սկսվում է 24:05-րդ րոպեից):

Նվարդ Հովհաննիսյան