«Պղտոր ժամանակներում լրագրողները պետք է փորձեն մնալ պրոֆեսիոնալ»

author_posts/nune-hakhverdyan
Նունե Հախվերդյան
twiter

Լրագրող, արվեստի քննադատ

«Թրանսփերենսի ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» հասարակական կազմակերպության ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը վստահ է, որ եթե Հայաստանում գործի օրինավորության ազգային համակարգը, լրատվամիջոցները կզգան, որ թիկունք ունեն: Այդ դեպքում կոռուպցիոն երևույթները բացահայտող լուրերը կհամարվեն հաղորդում հանցագործության մասին:

«Կոռուպցիա» բառը թարգմանաբար նշանակում է՝ փչացած: Իսկ ցանկացած բան, որը փչանում է, անպայման հանգեցնում է կործմանման՝ ներառելով տարբեր հարակից ոլորտները, մակերեսներն ու անձանց:

Լրագրությունն այն ոլորտն է, որի մեջ ներդրված է մաքրման հնարավորությունը: Վարուժան Հոկտանյանը կարծում է, որ հիմա լրագրողների գործը նման է Մյունհաուզենի հնարքին (բռնում ես մազերից ու ինքդ քեզ հանում ճահճից): Բայց այդ հնարքը կարող է օգնել հանրությանը դուրս գալ ապատիայի թմբիրից:

Կոռուպցիան կանխարգելելու համար ինչպիսի՞ նվազագույն քայլեր են պետք:

Նախ՝ անհրաժեշտ  է, որպեսզի պետական առանցքային ինստիտուտները (դատական, գործադիր, օրենսդիր իշխանությունները, ընտրական համակարգը, Մարդու իրավունքների պաշտպանը, Վերահսկիչ պալատը և մյուսները)  ունենան  հակակոռուպցիոն դերակատարում և կոռուպցիան կանխարգելելու որոշակի գործառույթներ:

Բայց շատ կարևոր է, որ դերակատարում ունենան նաև ոչ պետական ինստիտուտները՝ լրատվամիջոցները, կուսակցությունները, բիզնեսը, քաղաքացիական հասարակությունը (հ/կ-ներ, հիմնադրամներ և այլն):

Հիմնական գաղափարն այն է, որ միայն պետական մարմիններով կոռուպցիան  կրճատել հնարավոր չէ: Մենք վերջերս ներկայացրեցինք Կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալները, որոնք ամփոփվել են Եվրոպայի և Միջին Ասիայի երկրների համար: Հայաստանի դեպքում բավականին տխուր պատկեր է, հատկապես հասարակության վերաբերմունքի տեսակետից:

Մեր հասարակությունը սարսափելի անտարբեր է կոռուպցիայի հանդեպ: Եվ կարծում եմ՝ այս ապատիայի իրավիճակում շատ անելիք ունեն հատկապես լրատվամիջոցները: Նրանց պետք են այնպիսի հատկանիշներ, որ կարողանան կոռուպցիան կանխարգելող ինստիտուտ դառնալ:

Կոնկրետ ինչպիսի՞ հատկանիշներ:

Առաջին հերթին լրատվամիջոցը պետք է լինի անկախ և ունենա բավարար նյութական, տեխնիկական և մարդկային ռեսուրսներ: Ինֆորմացիոն դաշտում պետք է աշխատեն լավ ֆինանսավորվող և ամենակարևորը, ունակ մարդիկ:

Լրագրողը պիտի այնքան վարձատրվի, որ շահագրգռված լինի «քչփորել» լուրջ թեմաները: Կոպիտ ասած՝ նրան, աշխատավարձից բացի, գումար և միջոցներ են հարկավոր տարբեր մարզեր գործուղվելու ու հետաքննություն կատարելու համար:

Ոչ պակաս կարևոր են ներքին  կառավարման չափանիշները: Լրատվամիջոցների համար սկզբունքները շատ պարզ են, նրանք պետք է լինեն թափանցիկ, հաշվետու և, ի վերջո, անել այնպես, որ իրենց ասածն ու արածը չհակասեն իրար: Այսինքն,  վստահությունը ձեռք բերեն իրենց վարքագծով:

Երևի հիմնական խնդիրն այն է, որ Հայաստանում դժվար է նշել մի լրատվամիջոց, որն իրականում անկախ է կուսակցական կամ տնտեսական շահերից (հիմնականում ստվերային):

Այդ փոխկապակցվածությունն, իրոք լուրջ խնդիր է: Եվ դժբախտաբար, լրատվամիջոցների, որպես Հայաստանի օրինավորության համակարգի բաղադրիչի, վերաբերյալ հետազոտությունների արդյունքները մեզ չեն ոգևորում: Կարող ենք ասել, որ լրատվամիջոցների աշխատանքը կարգավորող իրավական դաշտ կա, սակայն խնդիրները ծագում են, երբ հերթը հասնում է պրակտիկային:

Կարծում եմ՝ լուրջ դեր կարող էր ունենալ վեճերն ու խախտումները կարգավորող «ԶԼՄ-ների էթիկայի Դիտորդ մարմինը», որը ինքնակարգավորվող միավորում է: Բայց որքան տեսնում ենք, այդ մարմինը չունի մեծ հեղինակություն ու ակտիվ դերակատարում:

Լրագրողները իրենք պետք է դիմեն այդ մարմինին, ինչը հազվադեպ է պատահում:

Այն, որ լրագրողները չեն դիմում, արդեն իսկ ցուցանիշ է: Վստահ եմ, որ դիմելու առիթները բազմաթիվ են:

Կարևոր է, որ լրատվամիջոցները լինեն պրոֆեսիոնալ և ցանկանան լուսաբանել ու հետաքննել կոռուպցիոն դեպքերը: Եթե անկեղծ լինենք, հիմա բացի «Հետքից», ոչ մի այլ լրատվամիջոցների աշխատանքում նման ցանկություն չի երևում:

Հակակոռուպցիոն տեսակետից՝ անհրաշետ է, որ լրատվամիջոցները բացահայտումներ անեն, կարողանան իրենց նյութերն ու պատմությունները ներկայացնել հանրությանը և որոշակի արժեքներ քարոզել:

Միգուցե նաև սթափ ու մաքուր վիճակում պահել պետակա՞ն մարմիններին:

Բնականաբար, դա անելու համար լրատվամիջոցն ինքը պետք է մաքուր, անկախ ու թափանցիկ լինի: Իսկ եթե լրատվամիջոցը չի բացահայտում իր իրական սեփականատիրոջը, հարց է ծագում՝ իսկ ի՞նչ դիրքերից է այն խոսում կոռուպցիայի մասին: Կոպիտ ասած՝ սկզբից սկսիր քեզնից, հետո անցիր մյուսներին:

Լրատվամիջոցների իրական սեփականատերերին բացահայտելու և ընդհանրապես անկախության տեսակետից շատ տխուր պատկեր է հատկապես հեռուստատեսային դաշտում: Լրատվամիջոցների իրական սեփականատերերը չեն բացահայտվում, և եթե այսպես շարունակվի, չեն էլ բացահայտվի:

Չենք կարող ասել, որ կան անկախ ալիքներ, ինչը շատ լավ երևում է այն ժամանակ, երբ պահանջվում է լուրջ, օպերատիվ ու անաչառ լուսաբանում: Ասենք, «Սասնա ծռերի» դեպքում:

Հեռուստաընկերությունները կաշկանդված են, թեև շարունակում են ամենաբարձր դիտելիություն ունեցող մեդիան մնալ: Բնական է, որ այսպիսի ալիքներից չենք կարող սպասել կոռուպցիոն դրսևորումների մասին լուրջ նյութեր: Իսկ եթե այդպիսի հաղորդաշարեր հայտնվում են (օրինակ, «Սուր անկյունը»), դրանք ավելի շուտ հիշեցնում են սովետական այն մոդելը, թե ինչ-որ տեղ կան որոշ թերություններ, բայց ընդհանուր առմամբ ամեն ինչ լավ է:

Իրականում, անտարբերությունը նկատվում է նաև լրագրողների աշխատանքներում:

Ոգևորությունը սկիզբ է առնում ու տարածվում է, երբ կան տեսանելի փոփոխություններ: Մեր իրավիճակում չենք կարող սպասել, որ լրագրողներն ու լրատվական դաշտը սկսեն հիպերակտիվ գործել, լուրջ քաղաքական կամ տնտեսական բացահայտումներ անել (նույնիսկ այնպիսի «անմեղ» ոլորտներում, ինչպիսին են արվեստը, մշակույթը):

Շատերը մտածում են՝ եթե բոլորը թաթախված են կոռուպցիայի մեջ, մենք ի՞նչ անենք, հո՞ չենք դառնա սպիտակ ագռավ, մանավանդ, որ առջևում հսկա մեքենա է:

Այս իրավիճակը նման է բրեժնևյան «լճացման տարիներին»:

Հիշում եմ այսպիսի մի անեկդոտ. մի մարդ թռուցիկներ էր ուզում փակցնել շենքերին, նրան բռնում-տանում են ոստիկականական բաժանմունք, խուզարկում են ու պարզում, որ թռուցիկներն իրականում սպիտակ թղթեր են: Հարցնում են՝ ինչու՞ ես դատարկ թղթերը փակցնում: Պատասխանում է՝ դե, ինչու՞ գրեմ, առանց այդ էլ ամեն ինչ պարզ է:

Հիմա կարծես մեր հասարակությունն էլ է այդպես մտածում: Եթե կոռուպցիայի հանդեպ հասարակությունը հանդուրժողական է, դժվար թե բան փոխվի: Շատերը թերևս մտածում են՝ դե ի՞նչ արած, էդպես է:

Շատ լրագրողական նյութեր անպատասխան են մնում, դա հուսահատեցնում է:

Իհարկե, դա էլ է թևաթափ անում, բայց գոյություն ունի նաև շղթայական ռեակցիա, որն անպայման որևէ արդյունքի հանգեցնում է: Օրինակ, երբ Ուկրաինայում պաշտոնյաները ներկայացրին իրենց ունեցվածքի վերաբերյալ հայտարարագրերը, լրագրողները սկսեցին ստուգել դրանք և շատ հետաքրքիր բացահայտումներ անել:

Լրագրողները զգացին իրենց հասարակության մաս: Մեզ մոտ այդպես չէ: Ավելի շուտ պետական մարմինների կողմից լրատվամիջոցների նկատմամբ գործում է «Շունը հաչի, քարավանն անցնի» սկզբունքը: Բայց բոլոր դեպքերում պետք է շարունակել աշխատել:

Ես փորձում եմ հասկանալ, թե ո՞րն է փոփոխությունների վեկտորը: Եվ արդյոք կհայտնվի փոփոխությունների համար անհրաժեշտ կրիտիկական զանգվածը:

Հիշում եմ, երբ 2013 թվականի սեպտեմբերի 3-ին որոշվեց միանալ Եվրասիական միությանը, այդ որոշումից դժգոհ զանգվածը չհասավ կրիտիկականի. քիչ մարդ դուրս եկավ փողոց՝ բողոքելու: Իսկ Ուկրաինայում դուրս եկան, և նախագահը ստիպված եղավ փախչել:

Փաստորեն, Հայաստանի աշխարհաքաղաքական ընտրությունը կամ կոռուպցիոն դրսևորումները այն հարցերը չեն, որոնք կարող են իշխանություններին դրդել փոփոխությունների կամ ժողովրդին հանել փողոց: Ոչ էլ անգամ աղքատությունը (չմոռանանք, որ ֆրանսիական հեղափոխությունը ծագեց սովից), որը կարող էր սոցիալական ապստամբության հանգեցնել:

Եվ հարց է առաջանում՝ բա ի՞նչ ենք ուզում: Չկա այն գաղափարը, որը փողոց դուրս կբերի, ինչպես տեղի ունեցավ 1988թ.: Հետագա տարիներին դեմոկրատական գաղափարները լրիվ վարկաբեկվեցին: Մարդիկ չգիտեն, թե ինչ է դեմոկրատիան, քանի որ սովետից հետո եկածը այլ մի բան էր: Մարդիկ վատ են ապրում ու կարծում, որ դա է դեմոկրատիան:

Հիասթափությունը սերնդե սերունդ է փոխանցվում, կարծես ժառանգվում է: Փոխանցվում է նաև թևերը ծալած ապրելու գաղափարը:

Երևի հարմարվողականությունն ունի դրական կողմեր՝ օգնում է գոյությունը պահպանել: Համենայնդեպս, պատմության համատեքստում գլուխը կախ ու սուսուփուս ապրելը օգնել է:

Մեր հարմարվողականության տոկոսը շատ բարձր է: Մենք հեշտությամբ ենք հարմարվում վատ վիճակին: Եվ հարց է ծագում՝ իսկ ո՞րն է այն ներքին սահմանը, որին հասնելուց հետո հարմարվելն այլևս հնարավոր չի լինի:

Որքան տեսնում ենք, իշխանությունները կարողանում են այնպես անել, որ մարդիկ չանցնեն այդ վերջին ներքին շեմն ու այսուամենայնիվ պահպանեն հույսը:

Անարդարության հանդեպ հանդուրժելու հիմքը «Մենք ոչինչ անել չենք կարող, մենք փոքր մարդիկ են» միտքն է: Իսկ երբ այդպիսին են հասարակության խաղի կանոնները, դժվար է փոխել մտածելակերպը: Եվ երբ, օրինակ, հարցնում ենք, կուզեն ներգրավվել կոռուպցիայի դեմ պայքարում, հարցվողների կեսից ավելին պատասխանում է՝ ոչ:

Վարդերի հեղափոխության պահին Վրաստանը գտնվում էր հինգ ամենակոռումպացված երկրների շարքում, մեզանից շատ ավելի վատ տեղում: Բայց կարողացավ փոխվել և հիմա մեզանից շատ առաջ է անցել: Իսկ սկզբում վրացիները սկեպտիկ էին, անգամ ծիծաղում էին նախագահ Սահակաշվիլիի ջանքերի վրա, հետո տեսան, որ ստացվում է:

Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ կարող են անել լրագրողները հանրային ապատիան փոխելու համար:

Առաջին հերթին թող իրենց միջից հանեն ինքնագրաքննությունը: Հետո մտածեն իրենց աշխատանքի համար ռեսուրսներ գտնելու մասին: Իհարկե, դա շատ դժվար է: Դա կարծես նման է Մյունհաուզենի արածին, երբ բռնում ես մազերից ու ինքն քեզ հանում ճահճից:

Թափանցիկ ու անկախ աշխատելու հորդորը թեև տրաֆարետային է հնչում, բայց դա է ելքը: Մեր պղտոր ժամանակներում ամենաճիշտը փորձելն է մնալ պրոֆեսիոնալ: Չկորցնել ներքին ազատությունը, պատասխատատու լինել սեփական նյութերի հանդեպ:

Հույսը անհատ լրագրողներն են, որոնք հասկանալով ներկա պայմանները, կաշխատեն ավելի պրոֆեսիոնալ և ազատ: Այսինքն, ավելի խորը կդիտարկեն նյութերը, կվերլուծեն և լուրջ կվերաբերեն իրենց գործին: Գոնե աղբ չեն տարածի:

Հարցազրույցը Նունե Հախվերդյանի


Մեկնաբանել

Media.am-ի ընթերցողների մեկնաբանությունները հրապարակվում են մոդերացիայից հետո: Կոչ ենք անում մեր ընթերցողներին անանուն մեկնաբանություններ չթողնել: Միշտ հաճելի է իմանալ, թե ում հետ ես խոսում:

Media.am-ը չի հրապարակի զրպարտություն, վիրավորանք, սպառնալիք, ատելություն, կանխակալ վերաբերմունք, անպարկեշտ բառեր եւ արտահայտություններ պարունակող մեկնաբանությունները կամ անընդունելի համարվող այլ բովանդակություն:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *