Իրինա Ղուլինյան-Գերցը ազատ լրագրող, վերլուծաբան է Բեռլինում: Նա Արևելյան գործընկերության, Եվրամիության, Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունների և Ռուսաստանի դերակատարության մասին պատմող մի քանի գրքերի հեղինակ և համահեղինակ է:

Ամենօրյա ռեժիմով հետևում է գերմանական և հայկական մամուլին և գիտի, որ քաղաքական կարևոր փոփոխություններն այսօր հաջողում են միայն մեդիաուղեկցության պարագայում:

Իրինան ասում է, որ կողքից հետևելով՝ ավելի շատ է նկատում հայկական մեդիայի թերացումները. «Հրատապ շատ թեմաներ մնում են մակերեսին և այդպես էլ չեն բացվում, լսարանի, հասարակության համար չեն բյուրեղացվում դրանց լուծման ուղիները»:

Նա կարծում է, որ մեդիայում գերիշխում է քաղաքական խոսքը, որը գունեղ, էմոցիաներով համեմված ու լայն մեկնաբանությունների հնարավորություն բացող է, իսկ մասնագիտական, փորձագիտական խոսքը նվազագույն է:  

Մեդիան թավշյա հեղափոխությունը հանրայնացրեց միջազգային մեդիայում, սակայն հետագայում վերլուծությունները կրճատվեցին: Ինչու՞:

Միգուցե սրընթաց ու անկանխատեսելի քաղաքական զարգացումները թույլ չեն տալիս մեդիային այս պահին կենտրոնանալ վերլուծության վրա, բայց դրա անհրաժեշտությունը մեծ է:

Կարծում եմ՝ հիմա կա վերլուծական տեքստի կարիք, բոլորը կրկնում են այն, ինչն արդեն ասված է, տեղապտույտի մեջ են:

Համաձա՞յն եք, որ նույն մոտեցմամբ է լուսաբանվում նաև Հայաստանի եվրաինտեգրումը: 

2013թ-ից հետո եվրաինտեգրումը մեդիայում մշտապես ներկայացվում է Եվրասիական տնտեսական միության անդամակցության (ԵԱՏՄ) հետ հակադրումով:

Այս հակադրությունը կաշկանդում է երկու ձևաչափերում համագործակցության բովանդակային վերլուծությունները: Հասկանալի է, որ Եվրամիության ասոցացման համաձայնագրին Հայաստանում երկար էին պատրաստվել, և հանկարծակի կողմնորոշումը դեպի ԵԱՏՄ ստացավ բացասական արձագանք հասարակական շրջանակներում ու մեդիայում:

Ի դեպ՝ կարևորվում է ոչ այնքան ընտրության բովանդակությունը, որքան այն, թե ինչպես կատարվեց այդ անսպասելի շրջադարձը՝ առանց Ազգային Ժողովում և հանրության հետ որևէ քննարկման:

Դրանից հետո եվրոպական ուղղության ծրագրերի լուսաբանումը հիմնականում ուներ դրական շեշտադրում, իսկ եվրասիական տնտեսական համագործակցությանը՝ բացասական:

Սկզբում դա հասկանալի էր, քանի որ դեռ գործում էր անակնկալ շրջադարձի իներցիան: Բայց հետո պետք էր ազատվել դրանից և կենտրոնանալ բովանդակության վրա:

Առհասարակ, հայաստանյան հասարակության մեջ թեմաները քննարկվում են «կամ-կամ»-ի տրամաբանությամբ, ինչը թույլ չի տալիս ընդլայնել թեման:

Դա դարձել է մշակույթ, որն արտացոլվում է նաև մամուլում: Ցանկալի է, որ մամուլը ձերբազատվի դրանից:

Հանրային պահանջն ինչպե՞ս բավարարել:

Եվրոպական ինտեգրացիան կամ Եվրասիական տնտեսական միությունը Հայաստանի շարքային քաղաքացիների համար առաջնային թեմաներ չեն:

Նախ այն պատճառով, որ ընտրությունն արդեն կատարված է և համագործակցության սահմանները գծված են:

Ինչ-որ պահի հասարակությանը պարզ դարձավ, որ անկախ համագործակցության ձևաչափից, Հայաստանի առաջընթացը կախված է հայաստանյան իշխանությունների կամքից և ոչ թե որևէ եվրոպական կամ այլ կառույցի անդամակցությունից:

Լրատվամիջոցները կարող են հանրային պահանջ ձևավորել, եթե մեծ փոփոխությունները կապեն մարդկանց առօրյայի հետ: Օգնեն մարդկանց տեսնել այս կամ այն միությանն անդամակցելու օգուտների կամ վնասների կապը իրենց ամենօրյա խնդիրների լուծման հետ:

Մեդիան է ցույց տալիս, թե կյանքի կոնկրետ որ ոլորտում ինչ նոր փոփոխությունների դռներ են բացվում: Հակառակ դեպքում՝ դրանք հետաքրքիր չեն լինի մարդկանց:

Լրագրողները պետք է արհեստականորեն խթանե՞ն քննարկումները:

Սովորաբար արհեստական օրակարգ չենք կարող պարտադրել ընթերցողին, որովհետև շարքային քաղաքացին ունի իր օրակարգը՝ բաղկացած խնդիրների երկար շարանից:

Առհասարակ, անցումային խառնաշփոթ փուլում դժվար է մեդիայի բազմազան օրակարգ ձևավորել, քանի դեռ բոլորը սպասում են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին:

Ընտրություններից հետո արդեն ավելի լայն՝ մետամակարդակում  օրակարգային կդառնան հարցերը, թե ո՞ր ուղղությամբ է շարժվում Հայաստանը, ո՞ր փորձված կամ նոր մեթոդներով է առաջնորդվում, այս կամ այն խնդիրը համագործակցության ի՞նչ լուծումներ ունի և այլն:

Այդ հարցերը սակայն պետք է անպայման քննարկվեն, լուսաբանվեն նաև շարքային քաղաքացու, այսպես ասած, միկրոմակարդակի, օրակարգի համադրմամբ:

Թավշյա հեղափոխության ժամանակ շատ լրատվամիջոցներ հակվեցին լուսաբանել՝ սատարելով նոր ուժին:

Եվ առաջ եկավ մասնագիտական խնդիր. միմյանց խառնվեցին լրագրողի՝ որպես տեղեկություն հաղորդողի և որպես անհատի պարտականություններն ու ցանկությունները:

Հաճախ դժվար էր տարբերակել՝ հաղորդողը քաղաքացի՞ է դեպքի վայրում, որը պատահաբար նաև միկրոֆոն ունի ձեռքին, թե՞ լրագրող: Իհարկե, հասկանալի է, որ լրագրողներն էլ քաղաքացիներ են՝ դժգոհ տասնամյակներ շարունակ տիրող իրավիճակից և նրանց ձայների մեջ բերկրանք չլսել հնարավոր չէր:

Դա իրադարձային մի հորձանուտ էր, որին շատ լրագրողներ պատրաստ չէին և ակնհայտորեն դժվարանում էին էյֆորիայի մեջ տեսնել մասնագիտականի և անձնականի սահմանը:

Փաստորեն փոփոխվելու կարիք կա՞:

Անցած տարիներին լրագրողները մեծամասամբ լուսաբանում էին այսպես ասած՝ ստատիկ, կանխատեսելի բովանդակություն և ընթացք ունեցող միջոցառումներն ու անցուդարձերը:

Պատճառն այն չէր, որ ծուլանում էին, այլ հանրային տաղտուկ, ճահճացած կյանքը, որտեղ ամեն ինչ կատարվում էր ի սկզբանե որոշված, սահմանված շրջանակում:  

Հեղափոխությունը նոր իրավիճակ էր, սրընթաց ու անկանխատեսելի դինամիկայով:

Այսօր մեդիայից մեծ և արագ փոփոխություններ սպասել պետք չէ, դա դեռ ժամանակ կպահանջի: Փոփոխությունների շանսերը կմեծանան, երբ երկրում հաստատվի կայունություն, սահմանվեն և գործեն խաղի հստակ կանոններ:

Օրինակ, լրատվամիջոցները ձերբազատվեն ինքնագրաքննության նախկին պրակտիկան իներցիայով շարունակելու արդեն նկատվող միտումներից, պատրաստ լինեն թափանցիկ դարձնելու իրենց իրական ֆինանսական աղբյուրներն ու հոսքերը:

Այլապես դժվար է հավատ ընծայել լրատվամիջոցներին, որոնք քննադատում են որևէ կառույցի, քաղաքական ուժի, պետական պաշտոնյայի ֆինանսական հոսքերի ստվերային կողմերը, քանի դեռ հենց իրենք թափանցիկ չեն:

Իսկ ի՞նչ անել սոցիալական ցանցերի բուռն էմոցիաների հետ:

Լրատվական դաշտը մրցակցում է սոցիալական հարթակների հետ: Սոցիալական մեդիան դարձել է էմոցիաների պարպման անփոխարինելի և առաջատար միջավայր:

Լրատվամիջոցներն այդ առումով պարտվում են, քանի որ անպիտան են դրա համար, նրանք մեծ հաշվով շահագրգիռ են լսելու, տարածելու կարծիքներ, քան էմոցիաներ:

Եվս մեկ առավելություն՝ լրատվամիջոցները չեն հայհոյում, և բարեբախտաբար շատ են դա գնահատողները:  

Սոցիալական հարթակները մեծ արագությամբ և մեծ քանակով ինֆորմացիա են արտանետում: Դրանց ահռելի մասի հավաստիության շուրջ կասկածը լրատվամիջոցների հաղթաթուղթն է:

Մատուցվող բովանդակության հնարավորինս համապարփակության առումով ավանդական մեդիան դեռ առավելություն ունի:

Բովանդակություն քննարկելը, վերլուծելը լսարանին եզրահանգումներ կատարելու հնարավորություն է ապահովում: Սոցիալական հարթակներում ներկայացվող դրվագային տեղեկությունները, դրանց հանդեպ արտահայտվող անափ հիացմունքը կամ հայհոյանքը չեն տալիս բովանդակային քննարկման հնարավորություն:

Սոցիալական ցանցերում արտահայտվող հայհոյանքը պետք է օրենսդրական միջոցներով սանձվի:

Դա խնդիր է բոլոր երկրներում և դրա լուծման համար կան տարբեր ուղիներ:

Բայց չմոռանանք, որ հայհոյանքը լայն կիրառման միջոց էր հայ հասարակության մեջ և մինչ սոցցանցերի հայտնագործումը: Եվ շարունակում է լինել:

Սա հասարակության մեջ միմյանց հետ հարաբերվելու քաղաքակրթական դեֆիցիտի դրսևորում է, որը հաճախ նույնիսկ դիտարկվում է որպես ազգային մենթալիտետի մաս և դրանով իսկ՝ ցավալիորեն արդարացվում:

Հետգրություն. Իրինա Ղուլինյան-Գերցի հետ հարցազրույցն անցկացվել է «Լրագրողների փոխանակման գերմանահայկական ֆորում» ծրագրի շրջանակում:

Հարցազրույցը Գայանե Ասրյանի