Քաղաքական վերլուծաբան Վահրամ Աթանեսյանը, խոսելով Արցախի մասին, հաճախ փոխում է զրույցի մակարդակները՝ կենցաղային նշաններից անցնելով պատմական ընդհանրացումների, զգացմունքներից, որոնք ծնվում են միջավայրի դեկորացիաներից՝ դեպի ինքնության գիտակցում։ 

Նա վստահ է, որ մեդիա դաշտում Արցախը պետք է փորձի լինել միջազգային թրենդի մեջ։ Բայց ոչ որպես տառապյալ հայության սիմվոլ, այլ քաղաքակրթական լուրջ միավոր։ Որի իրավունքը ենթարկվել է բռնաճնշումների։ 

Ստեփանակերտում ապրող Վահրամ Աթանեսյանն ասում է, որ տեղեկատվական ազդակները պետք է աշխարհին հասնեն հենց արցախցի լրագրողներից, որոնք իրենց մաշկի վրա են զգում բոլոր խնդիրները։ 

Որքանո՞վ է կարևոր, որ Արցախի մասին պատմի միջազգային մեդիան։ 

Միջազգային մեդիա ասածը տարողունակ հասկացություն է։ Դրա մեջ, օրինակ, մտնում են նաև թուրքական լրատվամիջոցները։ Կարևոր հարցն այն է, թե որ լրատվամիջոցն ինչպես է պատկերացնում խնդիրը, պատմությունը, էթնո քաղաքակրթական արմատները։ Չկա պատրաստի մատրիցա, որով կարելի է բնութագրել բոլոր միջազգային լրատվամիջոցներին և որը ընդունելի կլինի առհասարակ հակամարտությունները ներկայացնելու համար։ 

Իսկ որպեսզի աշխարհը իմանա մեր մասին, առաջինը մենք պետք է դա անենք։

Կոպիտ ասած՝ աշխարհի հոգսը չէ, թե այստեղ ինչ է կատարվում կամ վաղը ինչ կարող է կատարվել։ Նախ պետք է որոշենք, թե մենք ինքներս մեզ ինչպես ենք ընկալում և ինչ ուղերձ ունենք ուղարկելու աշխարհին։ Եթե կարողանանք ընկալելի ուղերձներ հղել, կարող ենք ակնկալել համապասխան արձագանք։ 

Իսկ ինչպիսի՞ ուղերձներ են գալիս հիմա Արցախից։ 

Կարող եմ անկեղծորեն ասել, որ այսօրվա ուղերձները սխալ են, քանի որ կառուցված են կարծրատիպերի վրա, որ արցախցիները տառապյալ ժողովուրդ են, անցել են մաքառման ճանապարհ և ինչպես ողջ հայ ժողովուրդը ցեղասպանությունից մազապուրծ են եղել և հիմա խնդրում են՝ եկեք մեզ փրկեք նոր ցեղասպանությունից։ 

Դա է հիմնական ուղերձը, ընդ որում՝ նաև քաղաքական։ Բացառություն չէր նաև Նիկոլ Փաշինյանի ՄԱԿ–ի գլխավոր ասամբլեայի ամբիոնից հղած ուղերձը։ 

Հարյուր տարին պետք է ցույց տար մեզ, որ զոհի կերպարը չի աշխատում։ Եթե աշխատեր, 1915 թվականից հետո կաշխատեր։  

Խոսքը բախումը էթնիկության հանգեցնելու՞ մասին է։ 

Էթնիկությունը կարելի ներկայացնել զուտ որպես ֆենոմեն։ Հայկական ֆենոմեն։ 

Բայց մենք ի սկզբանե ճիշտ կողմնորոշում չենք ընտրել, քանի որ դիտարկել ենք Արցախը առանձին միավոր, Րաֆֆու նկարագրած Խամսայի մելիքությունների սահմաններում։ Մինչդեռ մենք ունեցել ենք (հիմա էլ ունենք և վաղն էլ պետք է ունենանք) ամբողջ Անդրկովկասի հայության խնդիր։  

Համաշխարհային պատմա–քաղաքակրթական այդ լանդշաֆտում Ադրբեջան չկա, կա Ատրպատական, որը Պարսկաստանի հյուսիսում է։ 

Պայմանականորեն ասում ենք Արևելյան Անդրկովկաս (թեև իհարկե, դա ռուսական կայսրությունից փոխանցված տերմին է), որն ընդգրկում է Ապշերոնյան թերակղզուց մինչև Բերձոր և Պարսկական Ատրպատականից մինչև Դերբենտ։ 

Սա է Արևելյան Անդրկովկասը, որտեղ դարեր շարունակ դրսևորվել է մեր էթնո–քաղաքակրթական ինքնությունը։ 

Այսօրվա Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետությունը ժառանգորդն ու իրավատերն է Արևելյան Անդրկովկասի հայության ինքնորոշման իրավունքի, որը բռնաճնշվել է 1918-ի սեպտեմբերին թուրքական օկուպացիայով։ Եվ դա միանշանակ է։ 

Եթե 1918-ի սեպտեմբերի 15-ին թուրքական էքսպեդիցիայի կորպուսը չգրավեր Բաքուն, ապա մենք կունենայինք բոլորովին այլ քաղաքական ու քաղաքակրթական լանդաշաֆտ։ 

Եվ այստեղ մենք թույլ ենք տվել ճակատագրական սխալ։ 1919-ին, երբ Բաքվում փաստացի կառավարում էր բրիտանական օկուպացիոն ռեժիմը, Հայ հեղափոխական դաշնակցությունը մասնակցել է խորհրդարանի ընտրություններին և ձևավորել է ֆրակցիա։ Այսինքն, երբ մասնակցում ես ընտրություններին ու ստանում նախարարական պորտֆելներ (երկուսը), դու ընդունում ես այդ պետության լեգիտիմությունը ու հրաժարվում ինքնության հարցից։ 

Դա ճակատագրական սխալ էր, որը մենք փորձեցինք ուղղել՝ 1991-ին չմասնակցելով Ադրբեջանի անկախացման գործընթացին։ Մենք արդեն սկսել էինք մեր անկախացման գործընթացը։

Եվ 31 տարի է Ադրբեջանի իրավասահմանադրական կարգավորումներից ու քաղաքական բնապատկերից դուրս ենք։  

Նրանց քաղաքական համակարգի մեջ չներգրվելը շատ կարևոր գործոն է։ Մենք դա չենք արել, հիմա մեզ ուզում են ուժով ստիպել ներգրվել։ 

Եթե 2020-ի 44-օրյա պատերազմի իմաստը գնահատենք ոչ թե տարածքային կամ ներխուժման տեսակետից, ինչպես սովոր ենք դա անել միշտ, ասելով, որ թուրք–ադրբեջանական տանդեմը ագրեսիա կիրառեց արցախահայության դեմ և այլն (իհարկե, առաջին հայացքից դա այդպես է), այլ բուն էության, կտեսնենք, որ տեղի է ունեցել ինքնորոշման իրավունքի բռնաճնշում։ Եվ արդեն երրորդ անգամ։ 

Առաջինը 1918-ին էր, իսկ երկրոդը 1920-ին՝ Շուշիի ոչնչացմամբ։ Շուշին Լեռնային Ղարաբաղի կենտրոնն էր, ճիշտ է մոնոէթնիկ քաղաք չէր, բայց կենտրոն էր։ Եվ կազմակերպելով Շուշիի հայության սպանդն ու բռնատեղահանումը, Ադրբեջանը լուծել է խնդիր, որ Շուշիում չլինի պոլիէթնիկ, բազմակոնֆեսիոնալ ու բազմամշակութային միջավայր։ 

Իմ տեսակետն այն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը մենք իջեցնում ենք տարածքային վեճի (դա կարող է լինել գործոն Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների հարցում), իսկ Լեռնային Ղարաբաղի դեպքում հարցը ինքնության բռնաճնշումն է։ 

Մեզ ասում են՝ դու ինքդ չես, դու հայ չես, Ադրբեջանի քաղաքացի ես, հետևաբար՝ ադրբեջանցի։

Իսկ մենք ասում ենք՝ ոչ, այդպես չէ, քանի որ մենք չենք մասնակցել Ադրբեջանի անկախ պետության կազմավորմանը։  

Հայաստանից եկող ազդակները, նաև պետական քարոզչությունը օգտագործու՞մ է այդ մոտեցումը։ Կամ միգուցե այդ դիրքավորումը պիտի առաջ տանի հենց Արցախը։ 

Մենք պետք է խնդիրը տարածքային էքսպանսիայի ու տարածքին տիրապետելու հարթությունից տեղափոխենք ինքնության պահպանման հարթություն։ 

Ասում ենք, որ ենթարկվում ենք ցեղասպանության, աշխարհի արձագանքն այն է, որ մենք ձեզ կապահովագրենք։ Եվ խոսքը ֆիզիկական ապահովագրման մասին է։ Բայց ֆիզիկական գոյության խնդիրն, ի վերջո, կարող է լուծել նաև Ադրբեջանը։

Անգամ կարող եմ ասել, որ կստանանք անվտանգության ավելի մեծ երաշխիքներ, քան կան այսօր։ 

Փայփայելո՞վ որպես աշխարհին ցույց տալու օրինակ։ 

Իհարկե, իրենք կարող են մեզ պահպանել որպես թանգարանային նմուշ։ Ինչպես, օրինակ, ներկայացնում են Իսմայիլի շրջանում գտնվող ռուսական Իվանովկա գյուղը։ Ասում են՝ տեսեք, կա ռուսական դպրոց, կա եկեղեցի, ամեն ինչ կարգին է, քանի որ մենք հանդուրժող երկիր ենք։ 

Նորից եմ կրկնում՝ մեր խնդիրը քաղաքակրթական ինքնության պաշտպանությունն է, որից պետք է ծնվի ու ածանցվի քաղաքական ինքնորոշման խնդիրը։  

Եթե ունես քաղաքակրթական ինքնություն, ուրեմն պետք է ունենաս նաև քաղաքական ստատուս։

Իսկ եթե ընդամենը այս տարածքում ապրող էթնիկ հայ ես, ուրեմն բավարար են Ադրբեջանի սահմանադրությամբ սահմանված իրավունքներն ու ազատությունները։ 

Երկար ժամանակ ենք ապրել միֆերի մեջ, սկսած, որ ունենք ուժեղ բանակ, որ ստատուս–քվոն Արցախի հարցում մեր օգտին է։ Ի՞նչն է հատկապես վնաս տվել։ 

Քաղաքական ընկալում չի եղել։ Խնդիրը ներկայացվել է որպես Հայ Դատի բաղկացուցիչ մաս։ Համենայնդեպս, դա է եղել իշխող քարոզչությունը։ Որ Արցախի խնդիր առանձին գոյություն չունի, այլ Հայ Դատի տրամաբանության մեջ է, և Արցախից հետո պետք է անցնել ասենք, Ջավախքին, Կարսին և այլն։ 

Ըստ էության մենք ինքներս մեզ նույնացրել ենք նվաճողների հետ, որոնք ուզում են Ադրբեջանից անջատել տարածքներ, վաղը Վրաստանից մի այլ տարածք ենք ուզելու, հետո Թուրքիայից և ձևավորելու ենք Մեծ Հայք, Տիգրան Մեծի ձիու հետքերով։ 

Եվ սա հանգեցրել է հակառակ ընկալմանը։ Որ նվաճողները մենք ենք։ 

Միևնույն է ուզում եմ հարցնել, ինչու՞ այսքան տարիների ընթացքում Արցախից լսելի չեն եղել այս դիտանկյունները։ 

Պարզ օրինակով պատասխանեմ։ Արցախում, հատկապես Ստեփանակերտում երկար տարիներ նոյեմբերի 7-ը եղել է տոնական օր։ Այսինքն, բոլշևիկյան հեղափոխության տարեդարձը Ստեփանակերտը նշում էր։ Եվ այսօր էլ նշում է, քանի որ կան մարդիկ, որոնք այդ օրը համարում են տոն։ 

Վախենալի չէ՞։

Ոչ միայն վախենալի է, այլև սարսափելի։ Լեռնային Ղարաբաղում մահացածներին հարգելու օրը (մեռելոցը) մայիսի 2-ին է։ Այդպես ավելի համապատասխան է Ռուսաստանից եկող եղանակին, և շատերը մտածում են, եթե Ռուսաստանում մայիսյան առաջին օրերը տոնական են, ուրեմն մեզ մոտ էլ այդպես պետք է լինի։ 

Շատ տոներ ու կարևոր օրեր, որոնք հայերը նշում եմ այլ տեղեր, Լեռնային Ղարաբաղում ընդամենը պարտադիր արարողակարգի մաս են։ 

Ուզում եմ պարզ ասել՝ Հայաստանի ու Արցախի իրական քաղաքակրթական միացում տեղի չի ունեցել: Իսկ եթե չես գիտակցում քո քաղաքակրթական տեղը, ամեն ինչ իմաստազրկվում է։ 

Արցախի ԱԺ նախագահ Օլեգ Եսայանը ինձ պատմել է, որ երբ 1996-ին Հրանտ Մաթևոսյանի հետ մեկնում էին Լոս Անջելես, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հերթական «ողորմահավաքին» մասնակցելու, Հրանտ Մաթևոսյանը ինքնաթիռում հարցրել է նրան՝ իսկ դու ինձ կարդացե՞լ ես։ Եսայանը անկեղծորեն պատասխանել է՝ ոչ։ Մաթևսյանն էլ ասել է՝ բա ինչպե՞ս ես աշխատում ԱԺ նախագահ, եթե Հրանտ Մաթևոսյան չես կարդացել։ 

Այդ խոսակցությունից հետո Օլեգ Եսայանը Ղարաբաղ վերադառնալով պարտավոր էր այդ նույն հարցը տալ գոնե իր 33 պատգամավորներին՝ մեկ առ մեկ։ Եվ եթե իրեն ասեին, որ Հրանտ Մաթևոսյան չեն կարդացել, պատասխաներ՝ բա դու ի՞նչ հայ ես։ 

Իհարկե, Հրանտ Մաթևսյանի անունը հիմա հիշատակում եմ պայմանականորեն։ Նրա փոխարեն կարող էլ լինել ցանկացած այլ ժամանակակից հայ գրող։

Կամ կարող էլ լիներ հարց՝ իսկ որպես ղարաբաղցի դուք ի՞նչ երաժշտություն եք լսում։ 

Դրանք շատ կարևոր հարցեր են, քանի որ չափանիշներ են։ 

Դա ցավալի հարց է, որը արդիական է նաև Հայաստանում։ 

Ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում խոսել Հայաստանի մասին։ 

Իսկ տեղեկատվական պատերազմներում Արցախի ձայնը լսելի՞ է։ 

Մենք չկանք այդ տեղեկատվական պատերազմում և չենք էլ եղել։ Մենք տեղեկատվական պատերազմում հանձնված կողմ ենք։ 

Օրինակ, երբ կարդում ես, որ Ջերմուկի մարտերում մասնակցել է նաև Լեռնային Ղարաբաղի ԱԱԾ հատուկ ստորաբաժանումը, հասկանում եմ, որ սա բաց ինֆորմացիա է՝ ուղղված թշնամուն։ 

Դա միանշանակորեն մատնություն է, անգամ՝ դավաճանություն։ 

Ընդ որում՝ հարցն այն չէ, թե դա ճի՞շտ լուր է, թե՞ ոչ։ Հարցն այն է, որ հայկական լրատվամիջոցը գրում է այդ մասին ու նշում այդ ստորաբաժանման հրամանատարի անունը։ Դա բացարձակ դավաճանություն է։  

Եվ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ էլ, անցած երկու տարիների ընթացքում էլ այդպիսի դեպքեր հաճախ են եղել։ 

Վերջին երկու տարիներին հայկական ողջ խոսույթը կառուցվել է «կապիտուլյացիա» բառի շուրջ։ Եվ Ադրբեջանն էլ դա օգտագործում է՝ ասելով, եթե կապիտուլյացիա է, ուրեմն իմ ուզածը պիտի ստորագրես։ 

Խնդիրն այն, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ ոչ թե փորձում ենք մեր օգտին մի բան տեսնել, այլ ասում ենք, որ վերջ, հանձնել ենք հողերն ու հանձնվել։ Եվ Ալիևն էլ ասում է՝ եթե դուք եք դա ասում, ուրեմն հանձնվել եք։ 

Եկեք սթափ նայենք. Ադրբեջանը առաջ է գալիս հայկական ինֆորմացիոն դաշտի բացած արահետներով։ Որտեղ տեսնում է այդ արահետը, մտնում է։ 

Կարող եմ շատ օրինակներ բերել։ Ասենք, այս տարվա մարտի 24-ի առավոտյան Հայաստանի ԱԺ պատգամավորը Ֆեյսբուքում գրում է, որ ադրբեջանցիները մտան Փառուխ, ուղղությունը դեպի Քարագլուխ։ Կոպիտ ասած՝ մեզ նախապատրաստում է նրան, որը պետք է լինի։ Եվ հարց՝ իսկ ո՞րտեղից նրան այդ ինֆորմացիան։ 

Մի քանի օր առաջ Ազգային–ժողովրդավարական Բևեռի խոսնակը բառիս բուն իմաստով տեռորի ենթարկեց միլիոնավոր հայաստանցիների՝ ասելով, որ Նոյեմբերյանի բնակչությունը տարհանվում է։ Եվ ինքն էլ այդ ժամանակ Լիսաբոնում էր։ 

Սա է մեր իրականությունը։ 

Մենք կարծես ստեղծել ենք ինքնապաշտպանական կեղծ աուրա, որ մենք տարբեր համաշխարհային դավադրական խմբերի խարդախությունների զոհ ենք։ Բայց խնդիրն այն է, որ մենք մեր ներսում ենք թույլ։ Որովհետև չունենք քաղաքակրթական ինքնություն։  

Չենք դաստիարակել մեր մեջ ազգային արժեքներ։ Սկսած կենցաղում օգտագործվող բառերից, վերջացրած քաղաքներում տեղադրվող արձաններից։ 

Ուզում եմ հարցնել՝ ի՞նչ գործ ունի Հովհաննես Բաղրամյանի արձանը Երևանում։ Ի վերջո, նա հայկական մարշալ չէր, այլ սովետական։ Մեր ինքնության հետ առնչվող արձանները ո՞րտեղ են։ Պայմանական ասած՝ ու՞ր է մեր հաղթակամարը, որի օրինակները կան եվրոպական քաղաքներում։  

Երբ տեղադրում ենք թեկուզ Վիլյամ Սարոյանի կամ Արամ Խաչատրյանի արձանները, ընդունում ենք, որ մեր ներսում ոչինչ չունենք ու պետք է դրսից բերենք։  

Այդ դեպքում, ինչու՞ է Ստեփանակերտի կենտրոնում Շահումյանի արձանը։ 

Չգիտեմ։ Ես հաճախ եմ գրել, որ այն պահելը մեր հրապարակում շատ սխալ է։ Ընդ որում՝ արձանի հեղինակն էլ թուրք է, նրա անունը մաքրել են վրայից, իբրև թե հեղինակ չկա։ Շահումյանի արձանի հայացքն ուղղված է դեպի Կասպից ծով։ Եվ ի՞նչ է դա մեզ հուշում։ Մանավանդ, որ Շահումյանի արձանով է սկսվում Ազատամարտիկների պողոտան։  

Քաղաքակրթական մակարդակում Շահումյանն ու ազատամարտիկները միմյանց չեն կապվում։ Սա դիսոնանս է, անգամ՝ անտագոնիստական հակադրություն։ 

Ղարաբաղցի տղամարդիկ երբեք չեն հագնում քուղերով կոշիկ, անգամ եթե վաղուց արդեն Ղարաբաղում չեն ապրում։ Նրանք հագնում եմ միայն այն կոշիկը, որը կապեր չունի։ 

Որ հե՞շտ լինի հանելն ու նորից հագնելը։ 

Հաստատ ասել չեմ կարող, բայց դա հենց ադրբեջանական սովորություն է։ Նայեք Ալիևի կոշիկներին։ 

Հիմա բավականին բարդացել է լրագրողների մուտքը Արցախ։ Դա կհանգեցնի՞ տեղեկատվական դատարկության։ 

Ուզում եմ ասել (խնդրում եմ, չվիրավորվեք), որ որքան շատ արգելափակեն հայաստանյան լրագրողների մուտքը Արցախ, այնքան մեծ կլինի մեր օգուտը։  

Մենք ինքներս այստեղից պետք է ստեղծենք տեղեկատվական միջավայր ու փորձենք մտնել միջազգային թրենդի մեջ։ 

Ես երկու տարի աշխատել եմ «Ազատություն» ռադիոկայանում որպես Ատեփանակերտի թղթակից։ Հիմա «Ազատությունը» թղթակից չունի, և երբ ռեպորտաժներ է անում, օգտագործում է «ինչպես Ստեփանակերտի մեր աղբյուրներն են փոխանցում» արտահայտությունը։  

Իսկ ի՞նչն է խանգարում Ստեփանակերտում թղթակից պահել։ Նույնը վերաբերում է տարբեր լրատվամիջոցներին։ Թող բարի լինեն 150-200 հազար աշխատավարձ տալ մի լրագրողի, որը կաշխատի հենց այստեղ։

Որ ոչ թե գնա–գա, այլ տեղում աշխատի ու իր մաշկի վրա զգա, թե ինչ է այստեղ կատարվում։ Ասենք, իր երեխային առավոտյան տանի մանկապարտեզ, հետո գնա իր լրագրողական գործին։  

Այդպիսի մարդու զգացողությունը պետք է փոխանցվի Ստեփանակերտից, ոչ թե Երևանի տաղավարում ոտքը ոտքին գցած՝ խոսողների հայացքը։ 

Բայց երբեմն այդ լրագրողների հայացքը լի է կարծրատիպային բառերով ու պաթոսով։ 

Իմ թոռնիկը, գնալով սեպտեմբերին դպրոց, ասաց, որ իրենց դասարանում չորս երեխա է պակասել։ Ու՞ր են նրանք, ինչու՞ են տեղափոխվել։ Ցուցիչն այն է, թե ինչ են աշխատում նրանց ծնողները։ Կառավարություն անդամներ կան, որոնք իրենց երեխաներին տեղափոխել են Երևանի դպրոցներ։ Բայց ասում են, որ ամեն ինչ լավ է; 

20 տարի դա են ասել՝ ոչ մի թիզ հող չենք զիջելու, ո՛չ տարածքի, ո՛չ կարգավիճակի հարցում անցյալին վերադարձ չի լինելու։

Եվ իրոք այդպես էլ եղավ՝ չեղավ վերադարձ ո՛չ տարածքին, ո՛չ անցյալին։ Անցյալում ունեինք ԼՂ ինքնավար մարզ, 4400 քմ տարածքով, հիմա չունենք։  

Չե՞ք կարծում, որ գոնե հիմա Արցախից եկող մեդիա ազդակները կարող են կտրուկ փոխվել, դառնալ ավելի ակտիվ ու վստահ։ Ի վերջո, անցյալի թեզերը այլևս չեն աշխատում։ 

Ամբողջ միջազգային կոնյունկտուրան շահագրգռված չէ Արցախի հարցի փակմամբ։  

Իսկ եթե հարցը չի փակվում, դա միշտ հնարավորություն է։ Խնդիրն այն է, թե մենք ոնց ենք օգտագործում այդ հնարավորությունը։ Կազմակերպվու՞մ ենք, թե՞ չենք կազմակերպվում։ 

Եվ դա շատ բարդ է…  

Օրինակ, ես կարծում եմ, որ եթե մարդը չի կարդացել Իոսիֆ Բրոդկսու Ստամբուլի մասին էսսեն, չի կարող պատկերացում ունենալ Թուրքիայի մասին։ Ստեփանակերտում չկա այն ինտելեկտուալ ներուժը, որ կարողանա իր ընկալումները ներկայացնել այնպես, ինչպես Բրոդսկին է ընկալել Ստամբուլը՝ որպես քաղաքակրթական արժեք։ Ստամբուլը նրա համար Թուրքիա չէ, այլ համաշխարհային քաղաքակրթության օրրաններից մեկը։ 

Համաձայն եմ։ Դուք հղումներ եք անում արվեստին, գրականությանը, որոնք ինքնության նշաններ են։ Բայց նույնը կարելի է ասել վավերագրության մասին, և առաջին հերթին մեդիայի։ 

Վավերագրությունն էլ նույն գրականությունն է։ 

Վերջին մի քանի օրերին հայկական մեդիա դաշտում ակտիվորեն շրջանառվում է Չեմբեռլեն–Չերչիլ հակադրությունը։ Այսինքն, Փաշինյանը Չեմբերլենն է, բայց պետք է գա Չերչիլը, որը հայ ժողովրդին կբերի հաղթանակ։ 

Ուզում եմ հարցնել՝ իսկ ո՞վ է լինելու Չերչիլը։ 

Միգուցե նկատի ունեն Ռոբերտ Քոչարյանին։ 

Քոչարյանը չի կարող լինել, քանի որ Չերչիլը գրականության ասպարեզում Նոբելյան մրցանակակիր էր՝ առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո գրած իր քառահատոր հուշերի համար։ 

Երբ Հայաստանի նախագահը Մեծ Բրիտանիայի թագուհու մահվան ժամանակ իրեն թույլ տվեց սայթաքում, դա ևս դարձավ մեր քաղաքակրթական պարտության մի դրվագ։ Եթե մի բան չգիտես, կողք կանգնիր։ Ավելի լավ է կողք կանգնես, որ քեզ ուղեկցեն, այլ ոչ թե կոտրած գդալի պես հայտնվես մեդիա տիրույթի ուշադրության կենտրոնում։ 

Մենք պետք է շատ արագորեն մտնենք համաշխարհային ռիթմի մեջ։ Հիմա այդ ռիթմից դուրս ենք։ Իսկ մեր արևելյան հարևանները վաղուց այդ ռիթմի մեջ են։  

Հարցազրույցը Նունե Հախվերդյանի