Հայաստանում ծնված, Մոնրեալում ապրող լրագրող Լևոն Սևունցի կարիերան ձգվում է ավելի քան 2 տասնամյակ մի քանի մայրցամաքով:

Նա աշխատել է հեռուստատեսությունում, ռադիոյում և տպագիր մեդիայում՝ լուսաբանելով քաղաքականություն, բիզնես և մշակույթ: Աշխատանքը նրան հասցրել է Աֆղանստանի առաջնագիծ, Չադի փախստականների ճամբար և ապստամբող Դարֆուր՝ Սուդան, բայց նա ամենից շատ տարված է Արկտիկայով` 2010-ին սկսելով «Աչքը Արկտիկայի վրա» նախագիծը:

Սևունցը մտահոգ է հայաստանյան մեդիայում կոռուպցիայով և միջազգային լրատության պակասով, հատկապես Հայաստանի հարևան երկրների մասին լուրերի բացակայությամբ:

Նա նախանձախնդիր է լրագրության օբյեկտիվության սկզբունքների հանդեպ և վստահ է, որ լրագրողի աշխատանքը իր համայնքի փիառով զբաղվելը չէ:

 

Ինչպե՞ս եք սկսել զբաղվել լրագրությամբ:

Երբ 1989 թվականին (Հայաստանում, խմբ.) ավարտեցի զինծառայությունս, ներգրավվեցի Ղարաբաղյան շարժման մեջ: Քանի որ հայրական տատս ու պապս հայտնի գրողներ էին, բոլորը ենթադրում էին, որ ես նույնպես մի օր գրող կդառնամ: Եվ երբ մենք սկսեցինք գնալ առաջնագիծ, իմ ընկերներն ասում էին՝ «Լևոն, պետք է գրես այս մասին: Ոչ ոք չգիտի, թե այստեղ ինչ է կատարվում»: Իրոք այդպես էր. Երևանում բոլորվին այլ իրականություն էր:

Մի օր նորաստեղծ «Մունետիկ» թերթի հրատարակիչը տեսավ ինձ զինվորական համազգեստով և խնդրեց գրել իմ փորձառության մասին: Սկսեցի փոքր նյութեր գրել և ուղարկել ամեն անգամ, երբ գնում էի առաջնագիծ: 1991 թվականի օգոստոսին ինձ հրավիրեցին աշխատելու առաջին անկախ լրատվական հեռուստածրագրում՝ «Հայլուր»-ում: Սակայն 1992-ի հունվարին ծրագիրը փակվեց կառավարության կողմից: Ես ու կինս հնարավորություն ունեցանք այցելելու մեր ընկերներին Կանադայում՝ հույս ունենալով, որ «Հայլուր»-ը կբացվի, և մենք կվերադառնանք: Բայց եկանք Կանադա ու մնացինք: Հեշտ չէր: Դա հայաստանյան կարիերայիս ավարտն էր:

Մոնրեալում ընկերոջս հիմնած ռուսական թերթում և քաղաքական վերլուծության սյնուակ էի գրում: Այդ ընթացքում նաև կանադական թերթերի համար հեղինակային նյութեր (op-ed) էի գրում, մինչև մի օր «Montreal Gazette»-ը հրապարակեց նյութերիցս մեկը. Կոլումբիայի Արմենիայի 1999 թվականի երկրաշարժից հետո գրեցի նույն ֆրանսիացի «sapeurs-pompiers»-ի՝ փրկարարներից ոմանց հետ աշխատանելու սեփական փորձառությանս մասին. նրանք եկել էին նաև Սպիտակ ու Լենինական 1988 թվականի երկրաշարժի ժամանակ:

Բայց «The Gazette»-ի առաջին էջում առաջին նյութս, որը լայնորեն տարածվեց, 1999 թվականի հարձակումն էր Հայաստանի խորհրդարանի վրա, որտեղ բոլոր ներգրավված մարդկանց ճանաչում էի՝ թե՛ հարձակվողներին, թե՛ զոհերին, որովհետև աշխատել էի նրանց հետ: «The Gazette»-ն այնուհետև ինձ աշխատանք առաջարկեց որպես սյունակագիր՝ նախկին խորհրդային միության մասին գրելու համար ամառային պրակտիկայից անմիջապես հետո: Սկեցի որպես լրիվ դրույքով լրագրող աշխատել «Montreal Gazette»-ում:

2001 թվականին միջազգային նյութեր էի գրում, որոնք որևէ կերպ կապված էին Մոնրեալի հետ: Երբ պարզ դարձավ, որ Աֆղանստանը դառնում է միջազգային լուր, խոշոր մեդիա կազմակերպությունը, որի մաս էր կազմում «The Gazette»-ը, սկսեց մարդիկ փնտրել՝ Աֆղանստան ուղարկելու համար: Ես առաջարկեցի գնալ, ասացի, որ փորձ ունեմ պատերազմական գոտում աշխատելու, ինչը կանադացի շատ քիչ լրագրողներ ունեն, և խոսում եմ ռուսերեն: Դա իմ առաջին խոշորագույն հանձնարարությունն էր, որովհետև գրում էի ոչ միայն «Montreal Gazette»-ի, այլև «National Post»-ի համար. փաստորեն, ցանկացած «CanWest» (այժմ՝ «Postmedia», խմբ.) թերթ Հելիֆեքսից Վանկուվեր հրատարկում էր իմ նյութերը:

2004-ին կրճատումների արդյունքում դուրս եկա աշխատանքից և 2 տարի աշխատեցի որպես ֆրիլանս գրող: Դա նույնպես շատ հետաքրքիր ժամանակաշրջան էր, որովհետև սկսեցի աշխատել այն նյութերի վրա, որոնք ինձ իսկապես մտահոգում էին, օրինակ, 2004-ին գնացի Դարֆուր: Կապվեցի մի քանի թերթերի հետ: «Toronto Star»-ն ասաց՝ չենք կարող վճարել ճանապարհածախսը, բայց, եթե գնում ես, կհրապարակենք նյութերը: Ադյպես էլ արեցին:

Շարունակեցի աշխատել ֆրիլանս և վերջում պայմանագիր կնքեցի CBC-ի հետ Օտտավայում՝ որպես բազմազանություն (էթնիկ, սեռական, կրոնական) լուսաբանող լրագրող: 2006-ին Radio-Canada International-ը սկսեց նոր ռադիո հաղորդում մարդկանց մասին, ովքեր հետաքրքրված են Կանադա ներգաղթելով, ինչպես նաև նորեկների մասին: Քանի որ աշխատանքը Մոնրեալում էր, դիմեցի և ընդունվեցի որպես հետազոտող, 6 ամիս անց դարձա պրոդյուսեր:

2010-ին շատ հետաքրքիր նախագիծ սկսեցի «Աչքը Արկտիկայի վրա», որը դեռ շարունակվում է: Դա բոլոր շուրջբևեռային լրատվամիջոցների միջազգային համագործակցության նախագիծ է:

Դժբախտաբար 2013-ին ստիպված էի լքել CBC-ն` կրճատումների պատճառով: Այնուհետև Breakfast Television-ը, որը մասնաճյուղ էր բացել Մոնրեալում, ինձ աշխատանքի ընդունեց որպես լուրերի պրոդյուսեր: Այնտեղ աշխատեցի 2 տարի, մինչև անցյալ ամառ, երբ Radio Canada International-ի գործընկերներիցս մեկը թոշակի անցավ: Թափուր տեղ կար, դիմեցի, և արդեն մոտ 2 ամիս է՝ վերադարձել եմ Radio Canada International՝ հիմնականում կայքի համար նյութեր պատրաստելու:

 

Ձեր զինվորական պատրաստությունը ու հակամարտության գոտիներում աշխատելու փորձը օգնե՞լ են աշխատանքում (հատկապես պատերազմի լուսաբանման գործում):

Այո, բայց զինվորական պատրաստությունը երկսայր թուր է. մի կողմից այն օգնում է գոյատևել, հասկանալ՝ ինչ է կատարվում: Կարող ես ավելի տեղեկացված որոշումներ կայացնել սպառնացող վտանգների վերաբերյալ: Մյուս կողմից՝ պետք է լավ գիտակցես, որ զինվորական պատրաստությունն ավելի հանդուրժող է դարձնում ռիսկերի նկատմամբ: Բայց դա հստակ առավելություն է:

Տնտեսագիտությունից, բաժնետոմսերից չհասկացող մարդուն չես ուղարկի ֆոնդային շուկա լուսաբանելու, բայց երկար ժամանակ կարծես ոչ մի խնդիր չկար պատերազմ ուղարկելու շատ երիտասարդ թղթակցի, որը պատերազմի գոտում գոյատևելու մասին գաղափար չունի:

Մյուս առավելությունը հասկանալն է, թե ինչպես են աշխատում զինված ուժերը: Զինված ուժերի մեծ մասը քիչ թե շատ նույն կերպ է աշխատում: Այնպես որ պատկերացում եք ունենում, ինչը շատ է օգնում: Որովետև լրագրողը պետք է ոչ միայն ստույգ լուրեր հաղորդի, այլև ներկայացնի դրանց համատեքստը:

 

Ի՞նչ կարծիքի եք հայաստանյան մեդիայի, հատկապես միջազգային լուրերի հաղորդման մասին:

Հայաստանյան մեդիան ունի միջազգային լրատվության լուսաբանման ծավալը, բայց ոչ որակը: Զարմանալի է, թե որքան միջազգային լուրեր կան, կարճ, մակերեսային. մարդկային պատմություն, ասենք, Ուգանդայից, որը Հայաստանի հետ որևէ կապ չունի, բայց շատ քիչ օրիգինալ նյութեր այն հարցերի վերաբերյալ, որոնք ազդում են Հայաստանի հարևանների և, հետևաբար, մեզ վրա: Ինձ համար սա թիվ մեկ խնդիրն է:

Շատ հեշտ է նյութ վերցնել Reuters-ից, CNN-ից կամ BBC-ից և ադապտացնել այն, դա դեռ լավ է, դա լսարանին հնարավորություն է տալիս միջազգային լուրերին ծանոթանալու, իմանալու, թե ինչ է կատարվում դրսում, բայց մարդիկ չեն հասկանում, որ միջազգային թղթակցի դերը իր երկրի լսարանի համար մեկնաբանելն է այն երկիրը, որտեղից հաղորդում է լուրը:

Մի քիչ աշխատելով (հայաստանցի ԶԼՄ-ները, խմբ.) կարող են լավ միջազգային նյութեր ստանալ սփյուռքի թղթակիցներից այն հարցերի շուրջ, որոնք կապված են կամ հետաքրքիր են հայաստանյան լսարանի համար, այն երկրներից, որտեղ ապրում են:

Դուք մտահոգություն եք հայտնել Հայաստանում միջազգային լուրերի լուսաբանման վերաբերյալ: Ինձ ուղղված նամակում գրել եք. «Մենք ապրում ենք այնպիսի բարդ և վտանգավոր տարածաշրջանում, որ մեր ազգային շահերի համար շատ կարևոր է լավ պատկերացում ունենալ այն հարցերի վերաբերյալ, որոնք ազդում են մեր հարևանների վրա»: Կպարզաբանե՞ք:

Այո: Քիչ հետաքրքիր պատմություններ եմ տեսնում Ադրբեջանից: Ակնհայտ պատճառներով հայ լրագրողները չեն կարող մեկնել Ադրբեջան՝ այս պատմությունները լուսաբանելու, բայց նոր տեխնոլոգիաների միջոցով, հավանաբար, հնարավոր է այլ ուղիներ գտնել՝ դա անելու: Տպավորություն է, թե Ադրբեջանի մասին լուսաբանումը սահմանափակվում է ռազմական առճակատմամբ, դիվանագիտական խաղերով և նման բաներով, բայց շատ քիչ են նյութերն այն մասին, թե ինչ է կատարվում ադրբեջանական հասարակությունում:

Ավելի քիչ չափով, բայց նույնը վերաբերում է նաև Վրաստանին: Քանի որ ավելի շատ հայեր են ճամփորդում Վրաստան՝ արձակուրդներին, կարծես ավելի լավ պատկերացում կա, թե ինչ է կատարվում Վրաստանում, նաև այնտեղ հայկական համայնքի շնորհիվ, բայց նույնիսկ այս պարագայում, կարծում եմ, Վրաստանում շատ հետաքրքիր բաներ են տեղի ունենում, որոնք կարող են ակտուալ լինել Հայաստանի համար: Միայն Վրաստանի հայկական համայնքի մասին չեմ խոսում: Վրաստանում շատ հետաքրքիր պատմություններ կան, որ շատ արդիական են Հայաստանի համար: Կոռուպցիան, օրինակ, ոստիկանության բարեփոխումները, տրանսպորտը:

Թուրքիայի պարագայում ավելի հեշտ է, որովհետև հնարավորություն կա Թուրքիա ճամփորդելու: Կարծում եմ՝ սա մի ոլորտ է, որտեղ մեր լուսաբանումը կարող է զգալիորեն բարելավվել, նաև անվտանգության նպատակով: Ամենը, ինչ կատարվում է Թուրքիայում, շատ կարևոր է մեզ համար՝ հասկանալու երկիրը: Ըստ իս՝ երկիրը հասկանալու համար պետք է ոչ միայն բացասական լուրեր լուսաբանել, այլև հասարակության, տնտեսության և մշակույթի միտումները: Այս ամենը ձևավորում է վերաբերմունքը:

Սփյուռքահայ մեդիան միջազգային լուրեր է լուսաբանում միայն այն ժամանակ, երբ այն որևէ կերպ կապված է Ցեղասպանության հետ: Տխուր է տեսնել, որ խոշոր, միջազգային թեմաները տեղ չեն գտնում (սփյուռքի, խմբ.) հայկական թերթերում, բայց ԱՄՆ-ում որևէ քաղաքի ավագանու որոշումը՝ ճանաչելու Ցեղասպանությունը, հայտնվում է թերթի առաջին էջում:

 

Ի՞նչ եք կարծում այն փաստարկի մասին, թե մեդիան լսարանին հետաքրքրող թեմաներն է լուսաբանում: Կարծու՞մ եք, արդյոք, որ մեդիայի դերը իր լսարանի մտահորիզոնն ընդլայնելն է, և ոչ թե լուսաբանելը այն, ինչով հետաքրքրվում է ընթերցողը:

Դա շատ նուրբ սահմանագիծ է: YouTube-ում ամենադիտվածը կատուների և շների վիդեոներն են, բայց մենք լրահոսը չենք լցնում կատուներով ու շներով: Որպես լրագրողներ՝ կարծում ենք, որ որոշակի թեմաներ կան, որ արժանի են լուսաբանման՝ նրանց նշանակության, մարդկանց կյանքերի վրա ազդեցության տեսանկյունից: Իմ կարծիքով՝ սփյուռքահայ մեդիայում բացակայում է այն մոտեցումը, որ մարդկային պատմությունները կարող են հետաքրքիր լինել: Հետաքրքիր ձևեր կան տեղեկատվական նյութը պատմելու և այդպիսով լսարանի մտահորիզոնն ընդլայնելու:

Կարդալով հայաստանյան մեդիայում միջազգային լրահոսի մասին հետազոտությունը՝ ապշել էի, թե որքան քիչ վերլուծական նյութեր և հարցազրույցներ կան: Դա գալիս է Հայաստանում պրոֆեսիոնալ լրագրության մակարդակից: Եթե դու այդ մակարդակը չունես տեղական թեմաները լուսաբանելիս, չես ունենա նաև միջազգային թեմաներ լուսաբանելու ժամանակ:

Հաջորդ բանը, որ մտահոգում է ինձ, անվտանգությունն է: Արդյոք հայաստանյան լրատվամիջոցները ունեն ռեսուրսներ, անվտանգության մշակույթ՝ լրագրողներին պատերազմական գոտիներ ուղարկելիս. համապատասխան սարքավորումներ, պաշտպանիչ իրեր՝ սաղավարտներից մինչև հրազենակայուն բաճկոններ և դեղատուփեր արտակարգ իրավիճակների համար և առողջության ապահովագրություն: Ի՞նչ կլինի, եթե, Աստված մի արասցե, որևէ մեկը զոհվի պատերազմական գոտում աշխատանքը կատարելիս:

Ինչպիսի՞ն է ձեր փորձառությունը սփյուռքահայ մեդիայի հետ աշխատելու: Դուք լուսաբանու՞մ եք հայկական թեմաները:

Ես լուսաբանել եմ հայկական թեմաները կանադական լրատվամիջոցների համար: Դա միշտ անում եմ դժկամությամբ, քանի որ նախանձախնդիր եմ օբյեկտիվության հանդեպ: Հասկացել եմ, որ, որպես հայ, լավ եմ հասկանում համայնքը, պատմությունը և մշակույթը, բայց նաև ունեմ որոշակի նախապաշարմունք:

Նաև վստահության հարց կա: Երբ հայ լինելով ես գրում Հայոց ցեղասպանության մասին, մյուս կողմը միշտ կարող է ասել, որ նյութը ակնհայտորեն կողմնակալ է:

Մյուս կողմից՝ հիմա Կանադայում սիրիացի փախստականների հոսքի հետ, իմ հայ լինելը հնարավորություն է տալիս շփվելու սիրիացի հայերի հետ: Այժմ աշխատում եմ մի քանի պատմությունների վրա, որոնք հնարավոր են դարձել իմ հայերեն խոսելու շնորհիվ, որովետև փախստականները հիմնականում չեն խոսում ո՛չ անգլերեն, ո՛չ ֆրանսերեն, իսկ ես հասկանում եմ նրանց, որովհետև խոսում եմ հայերեն: Դա ինձ միանշանակ առավելություն է տալիս:

Երբ սփյուռքահայ մեդիան ինձ խնդրում է գրել Հայոց ցեղասպանության մասին, ասում եմ՝ գիտեք՝ ես պետք է գնամ և մեկնաբանություն խնդրեմ թուրքական կողմից: Որոշ դեպքերում քննարկումը տեղում ավարտվում է: Որոշ դեպքերում, եթե խելացի մարդիկ են, ասում են՝ այո, եթե մեր կողմին արդարացիորեն կներկայացնեք: Ցեղասպանությունը շատ էմոցիոնալ թեմա է մեզ համար, մեզ համար բարդ է հասկանալ, որ մյուս կողմը հավասարապես ուժեղ էմոցիոնալ դիրքորոշում ունի թեմայի վերաբերյալ, և որ նրանց համար այդ դիրքորոշումները հավասարապես իրական են:

Լրագրողի գործը իր համայնքի փիառով զբաղվելը չէ, այլ ինֆորմացիան, որքան հնարավոր է, ամբողջական և օբյեկտիվ ներկայացնելը՝ մի կողմ թողնելով արմատները, նախապաշարմունքը և այլն: Սա եմ փորձում բացատրել մարդկանց, որոնք երբեմն ասում են՝ Լևոն, ինչու՞ չես գրում այս մասին: Պատասխանում եմ՝ որովհետև չեմ կարող փիառ անել: Իմ գործը հայկական համայնքի «փիառշիկ» լինելը չէ: Ես լրագրող եմ: Լրագրողի գործը երբեմն ցավոտ թեմաների մասին խոսելն է, որոնց մասին խոսել չենք ուզում:

2004-ին, 2003-ին ես նյութ էի գրում Հայոց ցեղասպանության մասին, և դա նորմալ է, իմ լրագրողական ԴՆԹ-ի մաս է այն, որ պետք է մյուս կողմից նույնպես մեկնաբանություն ստանամ: Զանգեցի Թուրքիայի դեսպանատուն և շատ տարօրինակ զրույց ունեցա թուրք կցորդի հետ, նա ասաց՝ ես մեկնաբանություն չեմ տա, որովհետև դուք աղավաղելու եք իմ ասածները: Գնացի խմբագրիս մոտ և ասացի՝ նրանք չեն խոսի ինձ հետ, խնդրում եմ, գտեք մեկ ուրիշին, ով մեկնաբանություն կստանա նրանցից: Եվ նույնիսկ այդ դեպքում մի ընդհանուր մեկնաբանություն էին տվել, որը կարող էին տալ նաև ինձ:

Սփյուռքահայ մեդիայի հետ կապված ամենամեծ մտահոգությունս սակավաթիվ անկախ ձայներն են, որոնք չեն վերահսկվում այս կամ այն քաղաքական կուսակցության կամ փոխկապակցված մշակութային կազմակերպության կողմից:

 

Դուք ուզում էիք խոսել հայաստանյան մեդիայում կոռուպցիայի մասին…

Ժամանակ առ ժամանակ Հայաստանում ապրող ընկերներիցս, որոնք բիզնես ունեն այնտեղ, լսում եմ, որ նրանց դիմում են տարբեր մեդիա կազմակերպություններ կամ լրագրողներ և ասում՝ վճարեք մեզ, և մենք որևէ բացասական բան չենք գրի ձեր ընկերության մասին: Սա լրագրողական դրամաշորթության մի ձև է: Այն ամբողջությամբ վարկաբեկում է մեր մասնագիտությունը:

 

Եվ այս լրատվամիջոցները հիմնականում թերթեր են, լրատվական կայքե՞ր, թե՞….

Լսել եմ թե՛ օնլայն մեդիայի, թե՛ թերթերի հետ կապված դեպքերի մասին: Մի հասարակությունում, որտեղ այդ աստիճանի կոռուպցիա կա, այն սողոսկում է տարբեր ոլորտներ: Եթե կաշառք են տալիս հիվանդանոցներում, դպրոցներում և համալսարաններում, ինչու՞ չպիտի տան լրագրողներին: Խնդիրն այն է, որ լրագրությունը պետք է լինի «հսկող շուն», բայց երբ հսկող շունն է կոռումպացված, դա հսկայական խնդիր է:

 

Հարցազրույցը՝ Ադրինե Տեր-Պողոսյանի
Հայերեն թարգմանությունը` Աննա Բարսեղյանի