Երբ Լեհաստանի պետական հեռուստատեսության (TVP) լրագրող Մարչին Մամոնը անցած տարվա վերջում թբիլիսյան թղթակցական կետից ուղևորվեց Երևան՝ խորհրդարանական ընտրությունները լուսաբանելու, հայ սահմանապահները շուրջ երկու ժամ նրան պահեցին վրաց-հայկական սահմանին։

Բայց, արդյունքում, թույլատրեցին երկիր մուտք գործել։  

«Սահմանում ձգձգումները թերևս Ռուսաստան մուտք գործելու արգելքի սև ցուցակում իմ անունը ընդգրկելու արձագանքն է։ Ես հայտնվեցի այդ ցուցակում Չեչնիայի սարերում Դոկա Ումարովի հետ հարցազրույց անելուց հետո։ Որ այդ ցուցակը ինչ-որ ձևով տարածվում է նաև Հայաստանի վրա, իմացա 2008 թվականին, երբ ռուս-վրացական պատերազմի ժամանակ փորձում էի Վրաստան մտնել Երևանով։ Այդ ժամանակ «Զվարթնոց» օդանավակայանից ինձ հետ ուղարկեցին»,- պատմում է 50-ամյա լրագրողը։

Բայց այս անգամ TVP թղթակցին ու իր օպերատոր Տոմաշ Գլովացկիին մոտ մեկ ժամ հետո հայ սահմանապահները հայտարարեցին, որ ամեն ինչ լավ կլինի, բայց պետք է մի քիչ էլ սպասել։ Եվ իրականում միառժամանակ հետո նրանց թողեցին մուտք գործել երկիր․․․

Մարչինը ունի շատ հարուստ ու հետաքրքիր կենսագրություն, որը կանխորոշվել է դեռ պատանեկության տարիներին՝ 80-ականներին։ Այդ ժամանակ Լեհաստանում պայքարում էին երկրի կոմունիստական իշխանությունների դեմ։ Երիտասարդ կրակովցի Մարչին Մամոնը՝ դառնալով ընդհատակյա մի խմբի անդամ, ակտիվորեն մասնակցել է այդ շարժմանը՝ գրել է ինքնահրատ պարբերականների համար, ցույցերի է դուրս եկել։ Նրան ձերբակալում էին, ծեծում․․․

Ավարտը հայտնի է. Լեհաստանում կոմունիստական իշխանությունը տապալվեց։

Իսկ երբ եկավ աշխատանք ընտրելու ժամանակը, Կրակովյան համալսարանի պատմության ֆակուլտետի շրջանավարտ Մարչինը որոշեց լրագրող դառնալ։ Արդեն ուներ ինքնահրատի փորձը, բացի այդ՝ նրա հայրը հայտնի լրագրող էր։

Բայց ահա «հանգիստ» լրագրության ճանապարհը չէր գայթակղում Լեհաստանի պետական հեռուստատեսության երիտասարդ թղթակցին։ Կարևոր է նշել, որ կոմունիստական համակարգի դեմ պայքարը լեհերից շատերի համար պայքար էր Խորհրդային միության կամ էլ նույնիսկ Ռուսաստանի դեմ։

Հաշվի առնելով երկու երկրների միջև բարդ պատմությունը, Լեհաստանում մինչ օրս կա ընդգծված հակառուսաստանյան տրամադրություն, և շատ բաներ դիտարկվում են այդ պրիզմայով։

Մարչինի ուշադրությունը Չեչնիայում պատերազմի հանդեպ ամենևին էլ պատահական չէ։ «Ինձ համար շատ հետաքրքիր էր սեփական աչքերով տեսնել մարդկանց, որոնք չեն վախեցել և սկսել են պայքարել մեծ կայսրության դեմ», – ասում է լեհ լրագրողը։

Հատկապես, որ իր դիպլոմայինի թեման Ռուսաստանում կոմունիստների իշխանության գալուց հետո լեհական բանակում ծառայության մտած ռուսաստանյան սպա-կովկասցիների մասին էր։

Լեհ լրագրողը Չեչնիա է այցելել տասից ավելի անգամ՝ պատրաստելով ֆիլմեր տարբեր արևմտյան ԶԼՄ-ների համար։ Ծանոթացել է ազդեցիկ դաշտային հրամանատարների հետ, վայելել նրանց հարգանքը, իսկ ոմանց համար դարձել այն մարդը, որին նրանք անվանում էին իրենց «եղբայրը»։ Ի դեպ, հենց այդ եղբայրություն է օգնել Մարչինին մի քանի տարի առաջ, երբ գերի ընկավ Սիրիայում․․․

Իսկ 90-ականներին, երբ անգլիական Channel4-ով ցուցադրեցին Չեչնիայի մասին նրա ֆիլմը, որտեղ հիշատակվում էր Դոկա Ումարովի հետ հարցազրույցը, Ռուսաստան այցելությունը Մամոնի համար  արգելվեց։ Բայց դրանից հետո էլ նա եղավ Չեչնիայում, ընդ որում այնտեղ հասնելով Վրաստանի Պանկիսի կիրճով, որտեղ ծանոթացավ Գելաևի և նրա մարդկանց հետ։

Ստրինգերի ճանապարհը բավականին հետաքրքիր ստացվեց: Բացի Չեչնիայից, Մարչինը եղավ շատ (առաջին հերթին, մուսուլմանական) երկրներում, որտեղ եղել կամ մնում է ներքին բարդ իրավիճակ՝ Սիրիայում, Եգիպտոսում՝ հեղափոխության ժամանակ, Աֆղանստանում, Սոմալիում և այլն։

Սիրիայում բռնկված պատերազմի ժամանակ նա ապրեց, երևի, իր կյանքի ամենադժվար շրջանը․ նրան պատանդ վերցրին և փրկագին պահանջեցին Լեհաստանից;

«Կարծում եմ, այդ ժամանակ ինձ «ծախեց» իմ չեչեն ընկերներից մեկը Անհնար է պարզել, թե ինչ է եղել իրականում, քանի որ այդ մարդն արդեն ողջ չէ։ Այսուհանդերձ, իրադարձությունների նման զարգացման մասին վկայում են հանգամանքները։  Բայց վտանգից ինձ փրկեցին նույնպես չեչենները», – պատմում է Մարչինը։

Հերթական գործուղման գնալիս Մարչինն իր կնոջն էր թողել այն մարդկանց տվյալները, որոնց նա կարող էր դիմել վտանգի դեպքում։ Դա էլ օգնեց։ Երբ չեչեն «եղբայրները» իմացան, որ լեհ լրագրողին ու իր օպերատորը պատանդ են, այնպես արեցին, որ նրանց բաց թողնեն ողջ և առողջ, նաև առանց փրկագին վճարելու։

«Ամեն ինչ շատ հետաքրքիր ձևով տեղի ունեցավ։ Իմ չեչեն ընկերները կարողացան հասնել շարիաթի օրենքներով դատի անցկացմանը և որոշվեց՝ «չնայած մենք՝ այլադավաններս, հավատարիմ չենք, մեզ այստեղ հրավիրել են բոլոր «կանոնների» համաձայն, այդ պատճառով մեզ պատանդ վերցնել և դրա դիմաց փրկագին պահանջել չի կարելի»,- պատմում է Մարչինը։

Լեհական ստրինգերն ասում է, որ պատանդ լինելու ընթացքում մեծ վախ չի զգացել․ «Ուղղակի այդ մարդկանց ես լավ գիտեմ։ Իսկ եթե իրենց գիտես, հասկանում ես, թե ինչ կարելի է նրանցից սպասել․․․Միայն մտահոգվում էի, որ մեզ կարող են վաճառել «Իսլամական պետության» մարտիկներին։ Այդ դեպքում ամեն ինչ ավելի կբարդանար»։

Ի դեպ, Մարչինը վստահեցնում է, որ ոչ միայն Կովկասում, այլև տարածաշրջանի այլ հատվածներում իր համար շատ օգտակար էր ռուսերենի իմացությունը։ Նա ռուսերենով շփվել է և Սիրիայում, որտեղ կռվում են ծնունդով շատ կովկասցիներ, և Աֆղանստանում, որտեղ դեռևս կան ռուսերենը հիշող մարդիկ։

Բնականաբար, ուսերենն օգնում է Հարավային Կովկասում։ Անցած տարի նա աշխատանքի անցավ TVP-ի թբիլիսյան թղթակցական կետում։ Հարավկովկասյան երեք երկրների իրադարձությունները լուսաբանելուց բացի նա նաև հետևելում էր ողջ հարավասիական տարածաշրջանի լուրերին։

Մարչինի խոսքով, Հայաստանն այդքան էլ իրեն չի տպավորել սահմանը հատելուց հետո։ Հակառակը՝ իսկույն աչքի է ընկել ենթակառուցվածքի աղքատությունն ու մաշվածությունը՝ համեմատած վրացականի հետ։  

Բացի նրան հաճելիորեն զարմացրել է մեր  ընտրությունների անցկացման տեխնոլոգիական առաջադիմությունը․ «Վրաստանում նախագահական ընտրությունների ժամանակ մատի վրա հատուկ նշան էին դնում։ Նման բան տեսել եմ նաև Աֆղանստանում։ Հայաստանում այլ մակարդակ է՝ էլեկտրոնային համակարգով են անում»։

Մարչինին մի քիչ շփոթեցրել էր Հայաստանում հակառուսական տրամադրությունների բացակայությունը։ Նրան թվացել է, թե իշխանափոխությունից հետո Հայաստանն ու իր ժողովուրդը պետք է ձգտեն դեպի Արևմուտք։

Լեհ լրագրողի կարծիքով, Ռուսատանը ի տարբերություն Արևմուտքի չի կարող ապահովել երկրի առաջադիմական զարգացում։ Բայց ավելի խորը ծանոթանալով աշխարհաքաղաքական իրողություններին ու մարդկանց տրամադրվածությանը, հասկացել է, որ ամեն ինչ այդքան էլ հեշտ չէ։

«Մեզ համար Հայաստանը Ռուսաստանի գլխավոր ընկերն է Կովկասում, և երբ մենք իմացանք, որ այստեղ ամեն ինչ փոխվում է,  դա հույս տվեց։ Հուսով եմ, որ Փաշինյանը կփոխի իրավիճակը։ Իհարկե չգիտեմ, թե ինչպես: Չնայած տարածաշրջանի խնդիրների մասին իմ իրազեկվածությանը, հիմա ավելի լավ եմ պատկերացնում, թե ինչ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում է գտնվում Հայաստանը», – ասում է Մամոնը:

Այնուամենայնիվ, Մարչին Մամոնը մեծ հույս ունի և նույնիսկ երազում է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կարողանան համաձայնության գալ։ Նա հատուկ վերաբերմունք ունի երկու երկրների նկատմամբ։

Մարչինի մայրը մի կողմից սերում է Էմինովիչների ցեղից, որի հիմնադիրը հայ վաճառական էր՝ Լեհաստանում հաստատված դեռևս 17-րդ դարում։ Մյուս կողմից՝ իր բարեկամների մեջ կա նաև ադրբեջանցի, նախկին սովետական սպա, որը ծառայության աքնցավ Լեհաստանում և երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ պաշտպանեց երկիրը։  

Մարչինը պատրաստվում է այս տարի կրկին գալ Հայաստան՝ երկրին ավելի լավ ծանոթանալու և նոր ռեպորտաժներ պատրաստելու համար։

Կարեն Արզումանյան