Դիանա Մարկոսյանի նկարներում հիշողություն կա, եւ կան մարդիկ, ովքեր կրում են անցյալը։ Այդ լուսանկարները նաեւ ներկայի մասին են եւ խոսում են իրենց հերոսների լեզվով՝ Բեսլանից մինչեւ Բիրմա։

Դիանայի աշխատանքները հրապարակվել են «Նյու Յորք Թայմս»-ում, «Թայմ» եւ «Ֆորեյն Փոլիսի» ամսագրերում, արժանացել մասնագիտական մրցանակների։ Դիանա Մարկոսյանը ծնվել է Մոսկվայում, հետո տեղափոխվել ԱՄՆ, սովորել Կոլումբիայի համալսարանում։

Քո հրապարակումների եւ առցանց ցուցադրությունների ցանկում ամեն տարի մի կարեւոր մասնագիտական իրադարձություն կա։ Անցած տարին ինչո՞վ էր նշանավոր։

Անձնական եւ մասնագիտական առումով ինձ ավելի հասուն զգացի, այդ իմաստով տարին կարեւոր էր։ Որպես լուսանկարիչ՝ կամաց-կամաց որոշակիացնում եմ ասելիքս եւ սկսում եմ հասկանալ, թե ինչ տիպի աշխատանք է ինձ հետաքրքրում։ Դա տեղի ունեցավ ինքնաբերաբար։ Ահա թե ինչով նշանավորվեց 2014-ը։ Այն, ինչ կատարվեց, պլանավորված չէր եւ անակնկալ էր ինձ համար։

ՀԱՄԱՐ ՄԵԿ ԴՊՐՈՑ, ԲԵՍԼԱՆ

2004 թվականի սեպտեմբերի մեկին Հյուսիսային Օսեթիայում ահաբեկիչները Բեսլանի համար մեկ դպրոցում պատանդ վերցրին 1200 մարդու։ Նրանցից 334-ը սպանվեց, կեսը՝ երեխաներ։  

– Պարոն Ալի, խնդրում եմ, կարո՞ղ եմ մի քիչ ջուր խմել։
– Ես քեզ ի՞նչ պարոն, – պատասխանեց դիմակով մարդը,- ես տեռորիստ եմ, ես այստեղ եմ, որ քեզ սպանեմ։
Զարինա Ալբեգովա, 2-րդ դասարան

Տպավորություն է, թե լուսանկարներդ միայն արվեստ չեն եւ մի քիչ կապ ունեն մարդաբանության, մարդու իրավունքների եւ լրագրության հետ։ Դու ինքդ մտածու՞մ ես այս ոլորտների մասին, երբ մի իրադարձություն ես լուսաբանում կամ որեւէ երկիր ես մեկնում։

Ես հասկացել եմ, որ պարզապես գեղեցիկ պատկերներ նկարելն ինձ չի հետաքրքրում։ Օգտագործում եմ արխիվային կադրեր, տեքստ, նկարչություն եւ թողնում եմ, որ հերոսներս իրենք ներկայացնեն իրենց պատմությունը։ Այս ոճը աշխատանքիս մեծ մասն է կազմում, եւ ես ուզում եմ այն զարգացնել ու այս ուղղությամբ գնալ:

Թիվ 15 դասարանը, որը ռուսերենի կաբինետն էր եւ տեռորիստների մահապատիժ իրագործելու վայրը։ Ավելի քան 20 մարդ սպանվել է առաջին օրը։  

Ամբողջ կյանքում հայրս ինձ համար ընտանեկան ալբոմից կտրված-հանված մի մարդ է եղել։ Ես շատ քիչ մանկական հիշողություններ ունեմ նրա հետ կապված։ Մե՛կ մենք պարում ենք Մոսկվայի մեր տան պատշգամբում, մե՛կ նա մեզ լքում է։ Մի օր էլ եկավ մեր հեռանալու օրը։ Դա 1996 թվականն էր։ Դրանից 15 տարի անց ես նորից հետ եկա՝ նրան տեսնելու։  (կրճատումներով, ամբողջական տարբերակը՝ այստեղ)

 
«Նյու Յորք Թայմս»-ի կիրակնօրյա հավելվածում կարդացի «Իմ հայրը`օտարականը» հոդվածդ։ Տեսա պապիդ ճամպրուկը՝ անպատասխան նամակներով։ Դու պատմում ես, թե ինչպես 15 տարվա բաժանումից հետո եկար Հայաստան՝ հանդիպելու հորդ։ Որպես լուսանկարիչ՝ մտքումդ ունեի՞ր անպատասխան նամակներ, գրե՞լ էիր Հայաստան(ին)։

Այդ աշխատանքը, որի մասին խոսում եք, ինձ հնարավորություն տվեց ավելի լավ ճանաչել հորս եւ արմատներս։ Չեմ կարող ասել, թե հայ լինելն իմ միակ ինքնությունն է։ Ես ինձ մի քանի տարրերի համակցություն եմ զգում։ Ազգությամբ հայ եմ, բայց ծնվել եմ Ռուսաստանում ու մեծացել Ամերիկայում։

Ես ինձ ոչ թե մեկ ժողովրդի կամ երկրի, այլ շատ ազգերի մաս եմ համարում։ Կարծում եմ՝ այս զգացողությունն ինձ շատ է օգնել աշխատանքումս եւ հնարավորություն է տվել բոլորի հետ հաղորդակցվել՝ Բիրմայից մինչեւ Չեչնիա։

Ծնողներս հանդիպել են Հայասանում՝ համալսարանում։ Նրանք այնքան երջանիկ, միմյանց սիրող տեսք ունեն։

2011 թվականին քեզ մերժեցին Ադրբեջանի մուտքի վիզա տալ։ Ի՞նչ էիր անելու այնտեղ, եթե թողնեին այդ երկիր։

Ես այնտեղ գնալու էի «Բլումբերգ» ամսագրի հանձնարարականով՝ մարդկային օրգանների թրաֆիքինգի մասին նյութ պատրաստելու համար։

Բեսլան, Աֆղանստան, Չեչնիա, Չեռնոբիլ. սրանք այն «տարածքներն» են. ուր մուտք ես գործել եւ լուսաբանել։ Հայաստանում այնպիսի իշխող կարծիք կա, որ համաշխարհային լրատվամիջոցներում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը պատշաճ չի լուսաբանվում։ Դու՛ ի՞նչ ես կարծում։

Համոզված չեմ։ Բավականաչափ ուսումնասիրություններ չունեմ Ղարաբաղի մասին, որ իմանամ՝ ինչ կարգի նյութեր են հրապարակվել։

Նա բացեց ճամպրուկը՝ թերթերից կտրվածքներով, մեզ չհասած նամակներով եւ եղբորս հարսանիքի համար նախատեսված վերնաշապիկով։ 

Դե լավ, այս տարի Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն է։ Քո էջում տեսա «1915» բաժինը, բայց չկարողացա մուտք գործել, որովհետեւ այն փակ է։ Ի՞նչ կա դրա հետեւում, ի՞նչ ես ծրագրել։

Այդ թեմայով մի նոր հրապարակում եմ պատրաստում։ Հարցազրույցներ եմ անում ցեղասպանությունը վերապրած այն մարդկանց հետ, ում հանդիպել եմ Հայաստանում։ Նաեւ գնացել եմ Թուրքիայի այն վայրերն ու բնակավայրերը, որտեղից այդ մարդիկ հեռացել ու փախչել են։

Նկարել եմ այդ մարդկանց ծննդավայրերը, փողոցները, որոնք նրանք թողել են։ Այս ծրագիրը Հայաստանի եւ Թուրքիայի պատկերների համադրություն է եւ կարծես անցյալն ու ներկան միացնում է մի կամրջով։

Շնորհակալություն:

 

Արմեն Սարգսյան
Հարցազրույցում օգտագործվել են Դիանա Մարկոսյանի լուսանկարները