Թոդ Ֆիլիփսի «Ջոքեր» ֆիլմը, որը դիտեցին ու քննարկեցին միլիոնավոր մարդիկ, ոչ միայն լուրջ վերլուծությունների ու բուռն արձագանքների առիթ տվեց, այլև դիպավ այն նուրբ կետին, որտեղ սկսվում են նոր լսարան/հանդիսատես ձեռք բերելու որոնումները:

Իր ասելիքով այս ծայրահեղ ռադիկալ ֆիլմը բոլորովին այլ մակարդակի վրա դրեց այն հարցը, թե ինչ է ուզում լսարանը մեդիա արտադրանքից՝ լինի դա ֆիլմ, գիրք, լրատվամիջոցի ամենօրյա լրահոս կամ վերլուծական վավերագրություն:

Այն ամենը, ինչը տեղեկատվության տեսքով թափվում է մեր գլխին, լցվում աչքերն ու ականջները, մեծ հաշվով, ուզում է դրդել մեզ գործողությունների:

Օրինակ, կարեկցել, մտահոգվել, գրգռվել, ներգրավվել պատմության մեջ, որոնել պատասխաններ, զգալ կապը հնարված հերոսների հետ ու այդ կապը տարածել իրական կյանքի վրա:

Իսկ հետո, երբ լսարանի կարեկցելու կամ գրգռվելու նյարդը բթանում է, լայն սպառման բովանդակություն ստեղծողները խտացնում են գույները, որ նորից ու նորից կարողանանք կարեկցել ու գրգռվել՝ արդեն նոր թափով ու ուժգնությամբ:

Մեդիայի ու արվեստի սնունդը արձագանքն է, և դրան հասնելու համար անընդհատ փորձ է արվում քամել լսարանից նոր էմոցիաներ:

«Ջոքերը» երևի ամենալավ օրինակն է, թե ինչպես կարելի է գլխիվայր շրջել հանդիսատեսի սպասելիքներն ու թողնել նրան մեն-մենակ սեյսմիկ կայունություն չունեցող էմոցիաների հետ՝ առաջարկելով հուզական-խոհական քաոսից դուրս գալ ինքնուրույն:

Սուզվել մի իրավիճակ, որտեղ այնքան հուզառատ է, որ արդեն լրիվ խավար է:

Ցածր ժանրեր չկան

Փոփ մշակույթի, այսինքն, իր էությամբ զանգվածային, ոչ բարձրաճաշակ լսարանի սպառման համար նախատեսված արվեստի ժանրերն ու ձևաչափերը այսօր արդիական են, խիզախ ու թարմ:

Անգամ ավելին՝ դրանք են, որ առաջ են տանում ամենալուրջ խոսակցությունները հաղորդակցության, բռնության, արդարության, քաղաքականության կամ երջանկության մասին:

«Ջոքերը», որի հիմքում գրաֆիկական նովելների պարզ ու ծայրահեղ մատչելի սյուժետային կառույց է (բարու ու չարի պայքար՝ բարու անխուսափելի հաղթանակով), շրջում է այդ կառույցը. չկա բարի ու չար, կա քաոս, որը թե՛ ազատագրում է, թե՛ աղետ: Կամ ավելի ճիշտ՝ երկուսն էլ միասին:

Ջոքերը դրական սուպերհերոս Բեթմենի հակոտնյան է, բայց այս ֆիլմում նա առանց Բեթմենի է, որը տարիքով տակավին երեխա է: Իսկ ինքը Ջոքերը դեռևս չարագործ չէ, այլ անհաջողակ, ոչ առողջ ու անեծքի պես արատի տեր կատակերգակ։ Նա ունի անուն, անցյալ ու նպատակներ: Նա դառնում է չարագործ մեր աչքի առաջ:

Ընդհանրապես կոմիքսների պարզ ու պոպուլյար բանաձևը շատ շահեկան է այն կոտրելու համար: Հանդիսատեսը գնում է դիտելու էֆեկտներ, հասկանալի հերոսներ ու սևերի-սպիտակների ավանդական բախում, բայց հանդիպում է համատարած սևացման պրոցեսին:

Իհարկե, ֆիլմը հմտորեն զուգահեռներ է անցկացնում հնարված 1970-80-ականների Գոթեմ քաղաքի ու այսօրվա հետ: Քաղաքը կորած է աղբի մեջ, փողոցներում բռնություն է ու վազող առնետներ, վերնախավը հղփացած կոռուպցիոներներ են: Եվ ընդամենը մեկ կայծ է հարկավոր սոցիալական ապստամբության համար: Կայծն էլ չի ուշանում:

Բայց ֆիլմում քաղաքը ու մյուս հերոսները ընդամենը ֆոն են, առաջնային հարցն այն է, թե ինչ անել ծեծվող, հալածվող խեղկատակի հետ, որն ընդամենը ուզում է իր կատակերգական շոու ունենալ ու ուրախացնել մարդկանց, բայց իր մեջ խտացնելով աշխարհը՝ դառնում է մարդասպան ու աղետ:

Ֆիլմը կարծես ասում է՝ հույզե՞ր եք ուզում: Դե ստացեք բոլորը միասին ու մի քիչ էլ ավելի:

Ավելի մռայլ իրականություն, քան ստեղծված է այս ֆիլմում, դժվար է պատկերացնել: Հեքիաթ-պատկերապատումը գրոտեսկ է, բայց ռեալիստական անհուսությամբ:

Ջոքերի կերպարը (Խոաքին Ֆենիքսի հանճարեղ կատարմամբ) ո՛չ փրկիչ է, ո՛չ համակրելի, ո՛չ տաղանդավոր, նա մի մեծ հարց է՝ ի՞նչ անել, եթե ազատագրումը հնարավոր է միայն քաոս ծնելով, իսկ ահաբեկչությունը այն է, ինչ զանգվածների սրտով է:

Եվ եթե վերացնում ես խեղդող հիերարխիաները, ինքդ էլ ես վերանում կամ լավագույն դեպքում՝ դառնում խելառ ծիծաղով ու բզկտված հոգեկան աշխարհով վտանգ:

Էկրանի երազանք

«Ջոքերը» ֆիլմ է մինչինտերնետային դարի մասին, երբ փառքը անպայման կախված էր հեռուստատեսային էկրանին հայտնվելու հետ:

Եվ սպանությունը ուղիղ եթերում այն գործողությունն է, որը ալեկոծում է հասարակությանը ու հասնում փողոց: Հիմա ուղիղ եթերի գաղափարը նույնքան պայթյունավտանգ է, բայց արդեն ոչ հիերարխիկ (ինչպես ասում են՝ Յություբը մեզ օգնական):

Կանաչ մազերով ու ժպիտից պատռված բերանով դիմակավոր Ջոքերը սպանում է հասարակության կողմից ընդունված կատակերգակին՝ առանց ավելորդ բառերի:

Ու նորից ծագում է այս միտքը՝ որքան խորը ու ճյուղավորված պիտի լինեն էմոցիաները (ասենք, թաթախվեն արյան մեջ), որպեսզի հաղորդումն ունենա բարձր դիտելիություն, իսկ ֆիլմը քննարկվի բոլոր հնարավոր ոլորտների հետ կապվելով:

«Ջոքերը» տանում է անասելի խորքեր, այնտեղ, որտեղ մութ է:

Հետաքրքիր է, որ տարբեր գրախոսականներում ֆիլմը մեղադրել են թե՛ ռասիզմի, թե՛ քաղաքական կողմնակալության, թե՛ հոգեբանական ոչ ճշտության և թե՛ հազար ու մի այլ բաների համար:

Այն բոլոր հնարավոր թեմաներին է դիպել, ինչպես պիտի անի սկանդալային արտադրանք ձևացող լավ արվեստի գործը:

Հաղորդակցության դեր ունեցող արվեստն ու մեդիան բավարարում են լսարանի հիմնական պահանջը՝ տեսնելով տարբերվող, ոչ օրինակելի հերոսին ու նրա տվայտանքները, գտնել հանգստություն:

Հանգիստը, խաղաղը, հույսը երկարաժամկետ ներդրում են, երբ հարկավոր է հույզերից հյուսել միտք:

Հետաքրքիր է, որ եթե նախկինում զանգվածային էին դառնում ֆիլմ-հույսերը (հերոսը խաղաղվում էր ու բարին հաղթում), հիմա շուկա է դուրս գալիս ֆիլմ-նևրոզը (հերոսը ոչ միայն խավարում է ապրում, այլև հենց ինքն է խավար):

Լսարան/հանդիսատեսը չի կարողանում հայացքը թեքել խավարից, քանի որ գիտի, որ կարող է դուրս գալ խավարից միայն մինչև վերջ սուզվելուց հետո: Անթարթ նայելով էկրանին այնպես, կարծես չկա կինոէկրան, այլ իսկական ցավ ու արյուն է թափվում նրա վրա:

«Ջոքերը» գրոտեսկ է ծայրաստիճան ռեալիստական, անգամ հուսահատ ռեալիստական խաղով:

Խոաքին Ֆենիքսն այնպես է խաղում իր դերը, որ հանդիսատեսը էկրանից այն կողմ զգում է ֆիզիկական ցավ: Դա մի խաղի տեսակ է, որը պարզապես գոյություն ունենալ չի կարող, որից հետո հանդիսատեսին երկար ժամանակ է պետք ուշքի գալու համար, քանի որ թվում է, որ մաշկով, նյարդերով է զգում հերոսի հոգեվիճակը:

Ահասարսուռ ծիծաղը քանդուքարափ է անում նրան, հետը քանդվում ենք նաև մենք: Հետո նորից հավաքվում, բայց արդեն այլ կերպ:

Եվ դա հանդիսատեսին թրոլինգի ենթարկելու, սթափեցնելու լավ միջոց է:

Նունե Հախվերդյան

Սյունակում արտահայտված մտքերը պատկանում են հեղինակին եւ կարող են չհամընկնել media.am-ի տեսակետների հետ: